Konstantin Ernst nam in december 1999 de afscheidstoespraak op van de Russische president Boris Jeltsin. Hij deed dat netjes en keurig, zoals elke tv-maker die het staatsbelang dient.

Ernsts verhaal staat aan het begin van Joshua Yaffa’s boek ”Tussen twee vuren”. Yaffa is een Amerikaanse journalist, die een iets ander boek over Rusland heeft geschreven dan gebruikelijk. Veel westerse journalisten willen vooral laten zien hoe erg het in Rusland is, zonder precies uit te leggen hoe het land en zijn cultuur in elkaar zitten. Yaffa laat gewoon de mensenlevens spreken.

Nog altijd is Ernst actief bij de Russische tv-zender Kanaal Een. Elk jaar probeert hij zich op de nationale feestdag te overtreffen. De parade op 9 mei komt echt als een wervelende show op televisie. Dat draagt bij aan het positieve overwinningsgevoel waar Russen van houden.

Bomaanslag

Hij noemde zich ooit een „liberale patriot.” Wat dat is, weet eigenlijk niemand. Ook Ernst zelf neemt het niet al te serieus. Als er een bomaanslag op een metrolijn is, zwijgt zijn kanaal daarover. Evenals over de ontwikkelingen rond die opstoker met de naam Aleksej Navalni. Dat past allemaal niet bij het idee van wat schoon en waardevol is. Het volk wordt immers opgebouwd door zonneschijn, niet door hagelbuien.

Een ander verhaal gaat over Heda Saratova. Zij hoorde als jonge moeder de granaten vallen rond haar flat in Grozny in Tsjetsjenië. Ze was ontsnapt aan een ongelukkig huwelijk met een verkeersagent; ze was zijn tweede vrouw en werd mishandeld door zijn eerste vrouw.

Op een dag bracht ze voor een Tsjetsjeense journalist een videocassette naar iemand van Amnesty. De bedoeling was dat het Westen kennis zou nemen van wat er in de oorlog in Tsjetsjenië gebeurde. En zo begon Saratova een documentairebedrijf, dat de westerse televisie aan beelden hielp. Net als veel vrouwen was ze actief in de mensenrechtenbeweging.

Overleven

Maar ook Saratova maakt keuzes. Ze gaat de nieuwe macht dienen. Ze wordt juichend verwelkomd door het Kadyrov-regime, waarvoor ze propaganda gaat maken. Als er critici van het Tsjetsjeense bewind worden vermist, nemen westerse bronnen contact op met haar; meestal weet zij snel te vertellen in welke gevangenis ze zitten en hoe het met hen is. Als het nodig is, houdt ze een spandoek voor Poetin omhoog.

Waarom ze dit doet? vraagt Yaffa haar. Heel eenvoudig, zegt ze. Ze heeft genoeg mensen vermoord zien worden. Dit zijn de „spelregels als je wilt overleven”, zegt ze. En daarom doet ze het; om te overleven.

Toch kiest niet iedereen in Rusland voor de aanpassing. Vader Pavel Adelgejm blijft zichzelf. Als orthodox priester had hij in de Sovjetjaren al geleden onder de onderdrukking van de staat. Hij had toen zijn been verloren, maar zijn geloof behouden. De beroemde ”symfonie” tussen kerk en staat beschouwde hij als een „listige alliantie.” De kerkelijke autoriteiten werkten mee met de staat en stuurden hem steeds naar een parochie waar de kerk tot een ruïne was vervallen. Adelgejm bouwde de kerk dan weer op, wat hem drie jaar werkkamp opleverde, want je mocht geen nieuwe gebedshuizen bouwen, en het restaureren van een ruïne was feitelijk zoiets.

Na de val van de Sovjet-Unie kwam de kerk weer in de mode. Maar nog steeds werd het Adelgejm moeilijk gemaakt echt onafhankelijk het Evangelie te verkondigen. Hij werd vernederd door de aartsbisschop, die het hem kwalijk nam dat hij een traktaat schreef over het verschil tussen dienen en macht uitoefenen.

Intussen ging hij door met het houden van Bijbelstudies thuis en het uitdelen van brood aan de armen. Hij bood in 2013 onderdak aan een 27-jarige psychopaat. Toen Adelgejm in de tuin een pompoen schoonmaakte, rukte de gast de priester het mes uit handen en stak hem dood. „De laatste vrije priester uit het patriarchaat van Moskou is gedood”, zei een ambtgenoot.

Volhouders

Zo vult ”Tussen twee werelden” zich met persoonlijke verhalen van mensen die in de invloedssfeer van Poetin leven. Yaffa beschrijft alles uitvoerig. Hij neemt veel achtergronden en details mee die voor het brede publiek misschien niet interessant zijn. Daartegenover staat dat hij over elke persoon meer bronnen raadpleegt, waardoor ze werkelijk mensen van vlees en bloed worden. Uiteindelijk is het wel een boek dat alleen volhouders tot de laatste bladzijde zullen lezen.

De kracht van het boek is dat de dilemma’s rond overleven werkelijk tot leven komen. Vanuit Nederland is makkelijk te zeggen hoe een Moskoviet dient te handelen, maar een Rus zoekt daarin zijn eigen weg. Yaffa stelt wel de vragen van de westerling, maar laat toch zijn bronnen uitpraten. Dat is een dienende houding, die hoort bij goede journalistiek.

Uitschelden

Het is niet zo dat Yaffa een verborgen sympathie heeft voor het hedendaagse Rusland. De ondertitel ”Buigen of barsen onder het regime van Poetin” zegt wat dat betreft genoeg.

Omdat hij goed Russisch spreekt, wordt hij af en toe uitgenodigd bij talkshows op televisie. Meestal komt dat erop neer dat hij zich „een uurtje laat uitschelden”, schrijft hij. Door de suggestieve vragen en het gebrek aan ruimte om uit te leggen hoe het Westen in elkaar zit, komt hij „vaak gekwetst terug.” Wat dat betreft zit er misschien niet zo heel veel verschil tussen de zelfbevestigende tv-shows in Rusland en die in westerse landen.

Boekgegevens

Tussen twee vuren. Buigen of barsten onder het regime van Poetin, Joshua Yaffa; uitg. Unieboek Het Spectrum; 399 blz.; € 24,99