Boodschappen voor de buurvrouw, een applaus voor de zorg en massaal hulpaanbod van vrijwilligers. In de eerste maanden van de corona­crisis heerst saamhorigheid in de Nederlandse samenleving. Het vertrouwen in de medemens neemt toe.

Maar dat slaat om tijdens de tweede golf, signaleren onderzoekers van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Vooral onder mensen met een kwetsbare gezondheid kreeg het sociaal vertrouwen afgelopen najaar een knauw, staat in het woensdag verschenen rapport ”Een jaar met corona”.

Ook loopt de spanning tussen oud en jong en tussen zieke en gezonde mensen op. Jongeren en studenten waren afgelopen najaar de zondebok: velen wezen hen toen aan als schuldige van het oplopend aantal besmettingen. „De media-aandacht voor studentenfeestjes en studentenhuizen zorgden voor het beeld dat jongeren de regels aan hun laars lapten”, zegt onderzoeker Mirjam de Klerk.

Jongeren krijgen vaak te horen dat ze zich vooral voor ouderen aan de maatregelen moeten houden. Intussen worden ze zelf relatief hard geraakt door de coronacrisis, omdat de maatregelen hun dagelijks leven sterk veranderen. Normaal gesproken hebben zij de meeste sociale contacten, maar die worden aan banden gelegd. De beperkingen hakken erin, hun welbevinden krijgt een knauw. En omdat jongvolwassenen vrij vaak tijdelijke en flexibele contracten hebben, staan zij als eersten werkloos op straat.

Valt er wat te doen aan de wrijving tussen generaties? „Ga in ieder geval geen zondebok aanwijzen”, reageert De Klerk. „De overheid moet de schuld niet bij een groep leggen, maar iedereen aanspreken als het gaat over maatregelen en beleid.” Dat jongeren relatief kwetsbaar zijn, maakt het volgens haar begrijpelijk dat de overheid iedereen tot 27 jaar bijvoorbeeld nu ruimte geeft om te sporten.

Eindtoets

Behalve onder jongeren stijgt de eenzaamheid ook onder 70-plussers. De hoeveelheid sociale contacten neemt niet zozeer af, wel groeit de emotionele eenzaamheid: mensen missen een hechte, intieme band met anderen.

Daarnaast kampen vooral kinderen uit lage sociaaleconomische milieus met leerachterstanden. Zij redden zich minder goed met thuisonderwijs. Doordat de eindtoets in groep 8 vorig jaar niet doorging, viel het schooladvies vooral voor deze groep lager uit. „Een lager schooladvies betekent ook een opleiding op een lager niveau en ander soort werk”, stelt De Klerk vast. „Zo kunnen de gevolgen dus een leven lang doorwerken.”

De coronacrisis vergroot volgens het planbureau kwetsbaarheden die daarvóór al speelden in de samenleving, zoals risico’s van een flexibele arbeidsmarkt. Mede door de steunpakketten blijft de economische klap vooralsnog beperkt. Het onderzoek vond echter plaats vóór de totale lockdown van december. Als straks meer mensen hun baan en inkomsten verliezen, leidt dat op den duur ook tot een lager welbevinden, verwacht het SCP. En als de werkgelegenheid daalt, zal op termijn ook het vertrouwen in de politiek en de medemens afnemen.

Het feit dat ontmoetingen tussen mensen tijdens de pandemie beperkt blijven, „kan structurele gevolgen hebben voor de sociale infrastructuur waar de maatschappij op draait, en uiteindelijk voor de sociale cohesie en het sociaal vertrouwen”, waarschuwt het SCP. „Als mensen elkaar niet ontmoeten, zijn zij immers minder snel geneigd elkaar te waarderen en te vertrouwen.”