Een cassettebandje in mijn ouderlijk huis, dat was mijn eerste kennismaking met de apologeet –verdediger van het christelijke geloof– Zacharias. Begrijpen deed ik weinig van zijn vlotte Amerikaans met Indiaas accent, maar ergens greep me als kind al zijn gevatte manier van spreken.

Pas jaren later leerde ik zijn werk inhoudelijk kennen. Als student theologie, net twintig. Vatbaar voor allerhande twijfels sprak Zacharias’ apologetisch werk me aan. Dat lukte niet iedere apologeet. Zo staat ergens op mijn planken het boek ”De Bijbel heeft tóch gelijk”. De titel geeft de toon aan van veel apologetiek: op den duur lees je zó veel „argumenten voor het christendom”, dat je van de weeromstuit weer begint te twijfelen.

Maar Zacharias raakte met zijn verhalende stijl een andere snaar. Ik zoek deze week –na het verschijnen van een schokkend rapport over jarenlang misbruik van vrouwen door de apologeet– mijn recensie uit 2010 er eens bij van zijn boek ”Jezus en de goden” voor een studentenblaadje. Ik glimlach om de wat hoogdravende toon –zo deed je dat als student– maar lees tegelijk tussen de regels door hoezeer Zacharias me had aangesproken. „Zacharias doet in dit boek vaak een beroep op de rede, maar schaamt zich er niet voor de dwaasheid van het kruis te verkondigen. (…) Zijn apologetiek raakt aan Woordverkondiging. En is het daarmee meer dan waard om gelezen te worden.”

Schaamte

Naast de glimlach is er een ander gevoel als ik deze woorden een decennium later teruglees: schaamte. Had ik kunnen of moeten weten dat er iets aan de hand was met deze man? Hoe kan het dat je zo gegrepen wordt door iemands woorden, daar zelfs iets van het Evangelie in vindt, terwijl de auteur toen hij de woorden schreef zich tegelijk schuldig maakte aan misbruik?

Al tijdens zijn leven –Zacharias overleed vorig jaar op 74-jarige leeftijd– komt de Canadese Lori Anne Thompson naar buiten met een verhaal over ongepaste berichten die zij ontving van de getrouwde apologeet. In een mail aan haar dreigt Zacharias zelfmoord te plegen als de vrouw de openbaarheid zoekt. De zaak wordt geschikt in 2017 en afgedaan als een poging tot afpersing door Thompson. De organisatie van de apologeet, Ravi Zacharias International Ministries (RZIM), schaart zich achter hem. Pas achteraf realiseer ik me dat ik destijds de berichten wel las, maar de verklaring van Zacharias voor waar aannam. Misschien omdat die het beste paste bij mijn beeld van de evangelist en voor zo min mogelijk ongemak zorgde?

Als ik –eind vorige week– het nieuwe rapport lees over het structurele misbruik door Zacharias, verbijstert dit me het meest: dat hij al die tijd heeft geweten wat hij deed. Tegen een christelijk slachtoffer drong hij erop aan niets te zeggen, want er zouden „miljoenen zielen verloren gaan” als zijn reputatie als apologeet beschadigd zou worden. Hij misbruikte niet alleen vrouwen, maar zette ook zijn macht, geld én rol als geestelijk leider in om zijn gedrag in de doofpot te stoppen.

Met de kennis van achteraf is het altijd eenvoudiger de waarheid te zien. Voor sommigen op internet lijkt de keuze eenvoudig: Zacharias’ boeken gaan de prullenbak in. Ik voel echter onbehagen bij de soms al te gemakkelijke ‘ontmaskering’ van de evangelist. Ik besef dat ik de ervaring geraakt te zijn door zijn werk met vele duizenden anderen deel. Als ik zijn boek ”Jezus en de goden” van de plank pak, realiseer ik me: er zijn mensen die door Zacharias’ werk christen zijn geworden. Is zijn hele nalatenschap inderdaad waardeloos geworden?

Bedrogen

Al eerder schreef ik voor de krant over die vraag. Een van de belangrijkste inzichten die ik tijdens het schrijven daarvan opdeed: we mogen niet doen alsof dít het grootste probleem is van misbruik door geestelijk leiders. Inderdaad, hun publiek is in zekere zin bedrogen – zij moeten zich opnieuw verhouden tot hun voorbeeld. Maar de eerste en werkelijke slachtoffers zijn de vrouwen die Zacharias misbruikte. Die jarenlang moesten zwijgen, als zij zich al uitspraken een miljoenenorganisatie tegenover zich vonden, of zelfs verdacht gemaakt zijn. Worden zij nú gehoord, of gaat het alsnog vooral over de beroemdheid en zijn werk?

Neemt niet weg dat de vraag relevant blijft hoe we nu kijken moeten naar de apologetiek die Zacharias bedreef. In mijn eerdere artikel schetste ik een aantal uitersten, uiteenlopend van ”boekverbranding” (niets meer willen weten van iemands werk) tot ”genade” (ondanks iemands verkeerde leven toch het goede uit zijn levenswerk bewaren). Beide posities bleken belangrijke valkuilen te hebben. Ondanks wat ik destijds schreef, merk ik dat ik concreet nog weinig verder ben met de vraag wat te doen, nu ik met het boek van Zacharias in handen sta.

Of het nu wel of niet in het rijtje apologeten in de kast blijft staan, één ding weet ik in ieder geval: ik zal dit boek nooit meer hetzelfde kunnen lezen. Zijn apologetiek is –als het ware– van betekenis veranderd, nu de schrijver onbetrouwbaar is gebleken.

Nu zijn –met dat ene boek in mijn kast– mijn belangen vrij klein. RZIM, de grootste apologetische organisatie ter wereld, worstelt in extremis met de vraag hoe het nu verder moet met de nalatenschap van haar oprichter. De Britse tak liet vorige week al weten zich af te splitsen en een nieuwe naam te kiezen. Uitgeverij HarperCollins besloot geen boeken meer uit te geven van Zacharias en zijn bijdrages uit andere werken te laten verwijderen.

Ook in Nederland speelt deze vraag. Uitgeverij Gideon had twee Nederlandse titels van Zacharias in de verkoop, maar besloot daarmee per direct te stoppen, zegt uitgever Gerhard Rijksen. Tot 1 maart staan de boeken nog op de website, zodat bezoekers daar kennis kunnen nemen van de verklaring die de uitgeverij schreef. Na Zacharias’ overlijden was de keuze gemaakt om nog twee vertalingen te realiseren, maar die zullen niet meer op de markt komen.

Eerder stond de uitgever voor eenzelfde keuze rond het werk van de eveneens in opspraak geraakte voorganger Bill Hybels. Zijn boeken staan nog op de site, met een verklaring erbij over het misbruik door Hybels. Daarin staat onder meer: „God heeft ervoor gekozen om Zijn openbaring door te geven middels zondige mensen. De woorden die Bill Hybels namens Hem schreef, waren niet waar of goed omdat Bill zo goed was; ze waren dat en zijn dat, omdat Gods genade ermee gepaard ging.” Toch zit ook hieraan een grens, zegt Rijksen. „Hybels heeft nog altijd niet volledig erkend wat hij gedaan heeft. Als hij daarin blijft volharden, zullen we ook deze boeken alsnog uit de verkoop halen.”

De uitgever waardeert dat RZIM nu schuld erkend heeft over de gebeurtenissen. „Zorg voor de slachtoffers is nu het belangrijkste.”

De beslissingen raken Rijksen, juist omdat hij zich persoonlijk sterk aangesproken wist door Zacharias’ boodschap. „Door zijn woorden ben ik zeer gezegend. Tot op zekere hoogte is het begrijpelijk dat er sprake is van enerzijds ware preken en anderzijds zonden – ook na ontvangen genade is er de strijd tussen vlees en geest. Maar onbegrijpelijk vind ik het dat hier sprake was van een doelbewust, gestructureerd dubbelleven. Dat iemand dagelijks de Bijbel opende en bestudeerde, zonder dat er ooit een moment van inkeer kwam.”

Video’s

Voor een vergelijkbare keuze stond Marcel Vroegop, oprichter van de site geloofstoerusting.nl. Zeven video’s van Zacharias stonden op het platform, samen ruim 23.000 keer bekeken. Maar ze zijn eraf gehaald, zegt Vroegop. Vanzelfsprekend was dat niet: „Er zijn meer geestelijk leiders die in opspraak raken. We besluiten dan zelden tot aanpassingen aan onze website. Dat komt omdat we meestal een onderscheid maken tussen de boodschap die op zichzelf waar is, en de boodschapper.”

Juist dat laatste ligt bij Zacharias moeilijk. Vroegop verwijst naar de klassieke retorica, waarbij mensen niet alleen door ”logos” –argumentatie– maar ook door ”pathos” en ”ethos” –emoties en geloofwaardigheid van de spreker– worden overtuigd. „Bij Zacharias waren die dingen eigenlijk niet te scheiden. Veel apologeten zijn wat saaie pieten, maar Zacharias straalde warmte uit. Je ging hem aardig vinden, al had je hem nooit ontmoet.”

Maar juist die verbinding tussen boodschapper en boodschap is door Zacharias’ misbruik in het geding, zegt Vroegop. „Al blijft het onderwijs prachtig, de logos komt nooit alleen. Als je Zacharias nu hoort spreken over de grote christelijke waarden van schuldbelijdenis, vergeving en verzoening, zal daar nooit meer de ethos en pathos in doorklinken, omdat hij er in zijn leven nooit toe kwam.”

Ook dat uitblijven van een schuldbelijdenis was beslissend in de keuze om de video’s te verwijderen. „Op internet las ik de vergelijking met David: die zondigde toch ook en staan zijn psalmen niet in de Bijbel? Maar toen David met zijn zonden geconfronteerd werd, beleed hij schuld. Voor zover we weten heeft Zacharias dat nooit gedaan. Integendeel, tot aan het einde van zijn leven heeft hij alles –zijn geld, zijn positie– aangewend om het misbruik in de doofpot te houden. De Bijbel is heel duidelijk over volharden in de zonde. Ons komt het oordeel niet toe want God heeft het laatste woord, maar dit geeft wel grote zorg.”

Ook Vroegop is geschokt door de feiten die naar buiten kwamen. „Het is ook een spiegel: O God, kijk in mijn leven waar een schadelijke weg is. We hebben genade van Christus nodig. Die niet alleen reinigt vanbinnen, maar ons ook staande kan houden. Zodat we met vaste tred een leven leiden dat misschien niet volmaakt is, maar dat wél representatief is volgens Gods Woord.”

Overwegingen

De overwegingen die ik van anderen hoor, helpen mij ook in mijn eigen zoektocht. Ik besef: als mijn dochter me op een dag een goed apologetisch boek vraagt, zal ik haar dít niet meer aanreiken. Zacharias’ boek verdwijnt hier uit de kast. Met pijn in het hart vanwege de waarheid die erin staat, maar die niet meer los te zien is van de verkondiger. En met het vertrouwen dat de God van de waarheid Dezelfde blijft – ondanks de puinhoop die wij mensen soms aanrichten.