Dat leert een rondje langs de verschillende natuurbeschermingsorganisaties.

Bij de vogels lijkt de ijsvogel het meeste last te hebben van de strenge vorst. Veel waters zijn bevroren en dat maakt de vis onbereikbaar. „Een sterfte van 50 tot 75 procent is mogelijk”, aldus Gerald Derksen van Vogelbescherming Nederland. Dat klinkt dramatisch, maar is uiteindelijk geen probleem. „Een ijsvogel kan in een voorjaar drie legsels met elk zes tot zeven eieren grootbrengen.”

Andere viseters zoals de aalscholver verhuizen naar grotere wateren, bijvoorbeeld het IJsselmeer. Blauwe reigers kunnen juist wel weer in de problemen komen. Slechts een deel trekt naar het iets warmere Engeland, de rest blijft hier, ‘blauwbekkend’ langs de slootkant. Stadsreigers hebben soms een alternatief; de vismarkt.

Voor de kleine tuinvogels als roodborst, koolmees en winterkoning is de winter een moeilijke tijd. De vogels hebben een lichaamstemperatuur van 41 graden en verstoken in één nacht soms bijna een kwart van hun lichaamsgewicht. De stadse tuinvogels hebben nog een kans aan voldoende voedsel te komen dankzij het bijvoeren, maar op het koudere en voedselarmere platteland kunnen er behoorlijk veel het leven laten. De overlevenden profiteren daarvan. Door de geringe concurrentie om nestgelegenheid en voedsel weten die veel jongen groot te brengen. Voor graseters als ganzen en smienten is het stuiven van de sneeuw gunstig; er zijn immers altijd wel groene plekken. Derksen: „Een aantal soorten heeft dus zeker van de koude te lijden, maar gelukkig duurt de kouperiode niet lang. Uiteindelijke zal de schade niet doorslaggevend zijn.”

Kwabaal

De amfibieën, vissen en reptielen dan. Voor de reptielen is de kou geen enkel probleem. Slangen en hagedissen zijn goed weggekropen. De gladde slang bijvoorbeeld graaft zich bij bittere kou 30 tot 60 centimeter diep in. Andere reptielen en een deel van de amfibieën zitten verscholen in de strooisellaag of onder boomwortels. „Echt zwaar hebben de vissen en amfibieën het in kleine vijvers, zeker als er bovenop het ijs een sneeuwdek ligt”, vertelt Jeroen van Delft van RAVON, kennisorganisatie voor reptielen, amfibieën en vissen. „De planten in het donkere water produceren geen zuurstof, met alle gevolgen van dien.”

Voor één vissoort is de kou een meevaller. De kwabaal zet haar eieren in de winter af, die juist een lage temperatuur nodig hebben om zich te ontwikkelen. Mooi mazzel voor een vissoort die uiterst bedreigd is.

Ook bij de planten kent de vorst naar menselijke maatstaven voordelen. De afgelopen jaren zijn sloten en vaarten overwoekerd door de waterteunisbloem. De exoot vormt dichte matten en veroorzaakt daarmee zuurstoftekort voor de vissen. „We hebben goede hoop dat dit de exoot een flinke klap toebrengt”, brengt Baudewijn Odé van FLORON (Floristisch Onderzoek Nederland) naar voren. Voor het overige verwacht Odé weinig schade. Omdat de grond op veel plaatsen bedekt is met een sneeuwdek komt de grondtemperatuur niet onder de nul graden. De wortels bevriezen dus niet. De boom- en struikknoppen kunnen makkelijk vorst verdragen. Zelfs de krokussen die al uitbundig bloeien gaan in deze winterse periode niet dood. Het sneeuwdek beschermt afdoende.

Wonderlijke weerbaarheid, ook bij de insecten. Het merendeel overwintert goed weggestopt als ei, larve of pop. Die stadia zijn sowieso minder kwetsbaar. Voor winterinsecten als sneeuwspringers, sneeuw- en wintermuggen is de winter juist een toptijd. Met het mooie zonnige winterweer dit weekend zie je wellicht de wintermuggen dansen.