Symposium: oude argumenten rond vaccinatie nog hoogst actueel
De discussie rond vaccinatie is al eeuwen oud. De coronacrisis brengt daarom nauwelijks nieuwe argumenten aan het licht. Toch zijn er opvallende ontwikkelingen. „Leidende reformatorische figuren komen minder vaak met een onverschrokken Bijbels-principiële afwijzing van vaccinatie.” Een verslag van een symposium in Urk.
In het najaar van 1844 breekt op Urk de pokken uit. De nood is hoog. Het provinciaal bestuur schakelt daarom snel de hulp in van de jonge arts Cornelis Heinsius. Die wil de bevolking vaccineren, maar stuit daarbij op weerstand. „Opmerkelijk”, vindt historicus prof. Fred van Lieburg, „want kort daarvoor, in 1811, hadden velen zich al met succes laten inenten tegen de pokken. Blijkbaar is nadien het debat op gang gekomen waardoor theologische bezwaren naar de voorgrond kwamen.”
De discussie rond vaccinatie heeft oude papieren en speelde al lang vóór corona. Van Lieburg vertelde deze anekdote zaterdag als inleiding op een onlinesymposium over vaccinatie in de Biblebelt. Het symposium, georganiseerd door het Dutch Bible Belt Network, vond plaats in het Trefpunt Medische Geschiedenis Nederland in Urk.
„Sommigen zagen vaccinatie als een gave van God waar we gebruik van mogen maken. Zij vergeleken het met het Oudtestamentische voorschrift een hek om het dak te plaatsen”, verklaart August Moens, die recent aan de Vrije Universiteit afstudeerde op de religieuze argumenten rond vaccinatie.
Anderen kwamen tot een tegenovergestelde conclusie, zoals Abraham Capadose. „Na zijn bekering kwam hij tot de overtuiging dat vaccinatie een ongeoorloofd middel is.” De bekeerde Jood zag vaccinatie als uiting van menselijke hoogmoed. „Daarmee willen mensen zichzelf beschermen en zo over hun eigen lot beslissen.” Capadose verzette zich ook tegen de „ideologische geladenheid” van die tijd, stelt Moens. „Vaccinatie was onderdeel van de volksopvoeding in de verlichte negentiende eeuw. Ouders die hun kinderen niet lieten inenten, werden afgeschilderd als achterlijk en moordenaars van hun kinderen.”
De woorden van minister De Jonge zijn nog even ideologisch geladen: „Alsof vaccinatie de verlossing van alle problemen is.” Deze argumenten van Capadose en bijvoorbeeld ds. Kersten zijn nog steeds relevant, aldus Moens.
De huidige coronacrisis brengt volgens Moens, projectmedewerker vaccinatie bij de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV), geen fundamentele wijziging van standpunten. Wel signaleert hij twee opvallende ontwikkelingen.
Als eerste lijkt het argument naastenliefde prominenter te worden. „Vaccinatie tegen corona is geen privékwestie. Zeker voor zorgverleners kan dat moeilijk zijn.”
Wantrouwen
Als tweede ziet hij een toenemende vermenging van religieuze en medische bezwaren. „Sommigen lijken niet genoeg te hebben aan religieuze bezwaren. Zij wijzen vaccinatie af als strijdig met Gods voorzienigheid, maar wantrouwen tegelijk ook de veiligheid van de vaccins.”
Ook NPV-directeur Diederik van Dijk legt daar de vinger bij. „Religieus bezwaarden moeten voor hun eigen bestwil zuiver blijven in hun argumentatie”, betoogt hij. „Nederland kent een lange traditie waarin ruimte is voor gemoedsbezwaarden. Menig politicus erkent die traditie. Dit begrip is er veel minder voor de argumentatie van de anti-vaxxers. Dat vindt men schadelijke opinievorming, die drijft op wantrouwen.” Van Dijk waarschuwt mensen met religieuze gewetensbezwaren de godsdienstige overwegingen niet aan te vullen met „anti-vaxargumentatie.” „Daarmee bewijst u uw vrijheid geen dienst. Sta voor uw principes en laat ze niet vervuilen.”
Van Dijk ziet nog meer verschuivingen. „Leidende reformatorische figuren komen minder vaak met een onverschrokken Bijbels-principiële afwijzing van vaccinatie. Zij beklemtonen vooral dat vaccinatie een persoonlijke zaak is, die biddend en in afhankelijkheid gemaakt moet worden.”
Ook durven reformatorische christenen vaker kritische vragen te stellen, stelt Van Dijk. „Zoals: kun je het oude bezwaar ”met vaccinatie maak je gezonde mensen ziek” nog wel hard maken? De vroegere pokkenvaccins zijn qua risico’s onvergelijkbaar met de coronavaccins.”
Ook vragen ze zich af wat het probleem is van het preventieve karakter van vaccinatie. „Kunnen we met de Bijbel in de hand preventieve geneeskunde afwijzen? Hoe zit het met andere middelen met een preventieve werking, zoals chemokuren en bloedverdunners? Die gebruiken we zonder gewetensproblemen.”
Het valt de NPV-directeur op dat er in de maatschappij de laatste jaren steeds meer wordt getwijfeld aan de veiligheid van vaccinaties. „Er is veel aandacht voor nadelige effecten op de lange termijn. Er wordt zelfs –ten onrechte– een verband gelegd met autisme. De angst kan zodanig zijn dat het risico van vaccinatie groter wordt geacht dan het risico op het krijgen van de ziekte waartegen wordt gevaccineerd. Maar angst is een slechte raadgever.”
Andere sprekers op het symposium waren de historici prof. Mart van Lieburg en dr. John Exalto en de GGD-artsen Helma Ruijs en Anne de Munter. Tussendoor was er een tafelgesprek met zes artsen.
