Het nieuws over het datalek leek aanvankelijk klein. Precies een week geleden tipte onderzoeksjournalist Daniël Verlaan van RTL Nieuws de GGD’s: hij was een handel op het spoor gekomen in persoonsgegevens die afkomstig bleken uit hun coronadatabases. In de bestanden worden gegevens verwerkt van burgers die een coronatest hebben gedaan en later voor het bron- en contactonderzoek zijn ondervraagd, én van de groep die inmiddels is gevaccineerd.

Twee mannen werden aangehouden. Beiden werkten voor een GGD-callcenter.

„Uiteindelijk is tegen dit type misdaad geen kruid gewassen”, was De Jonges conclusie dinsdag in het wekelijkse vragenuur. Inmiddels rinkelen in de Tweede Kamer alle alarmbellen. Hamvraag is of de GGD bij de snelle uitbreiding van de testcapaciteit en later bij het voorbereiden van de vaccinatierondes de veiligheid van de ict-systemen wel genoeg in het oog had. En of de aankondiging van vrijdagochtend –overgaan op andere software met als gevolg vertraagde testuitslagen– voldoende geruststellend is.

Diverse oproepkrachten van de GGD verklaarden de afgelopen weken anoniem dat zij halsoverkop zijn aangenomen, in recordtijd werden ingewerkt en al op hun eerste werkdag toegang kregen tot alle bestanden. De controle zou nihil zijn geweest. Dat plaatst De Jonges verzuchting dat een dataroof als deze nooit kan worden uitgesloten in een wat ander perspectief. Maakte de gelegenheid hier niet de dief?

Afgaand op wat nu bekend is, kon bijna elke GGD-medewerker die op de systemen inlogde bij alle persoonsgegevens. Concreet: zelfs de callcentermedewerker die slechts een testuitslag moest doorbellen, kon behalve de naam, het telefoonnummer en de uitslag ook iemands BSN-nummer zien. Die privacygevoelige gegevens waren niet geanonimiseerd en er was slechts steekproefsgewijze in plaats van volautomatische controle op wie wanneer welke gegevens raadpleegde. Databestanden konden bovendien door alle medewerkers worden geëxporteerd, terwijl hun justitiële gegevens soms pas weken na hun indiensttreding werden opgevraagd.

Kanttekening bij dit alles is dat de GGD’s hun capaciteit steeds in grote haast moesten opschalen met het oog op de crisisbestrijding. Mede als gevolg van eerdere door de Kamer goedgekeurd beleidskeuzes, is er jarenlang fors bezuinigd op de diensten. „Ze zijn compleet uitgewoond”, zei emeritus-hoogleraar public health Guus Schrijvers donderdag.

De uitvoering van het vaccinatieprogramma lijkt op dit moment mank te gaan aan een gebrek aan regie. Huisartsenverenigingen uit de regio’s Oss, Den Bosch en Eindhoven bepleitten deze week een radicale ommezwaai: vaccineren per regio; om te beginnen in die met de hoogste besmettingsgraad. Dat zou een eind moeten maken aan de nu gevolgde, stroperige aanpak in veel woon-zorgcentra. Uitzonderingen daargelaten vaccineren verpleeghuisartsen daar de meest kwetsbare groepen, huisartsen de bewoners met een iets minder zware zorgbehoefte, terwijl de nog mobiele ouderen wordt gevraagd naar de GGD-prikstraat te gaan. Het kan daardoor wel vijf tot zes weken duren voor het inenten van deze, als belangrijkste aangemerkte doelgroep is afgerond.

Efficiënter

Opmerkelijk was dat de zorginspectie en de Stichting Nationaal Programma Grieppreventie (SNPG), die de verspreiding van de coronavaccins coördineert, de huisartsen deels bijvielen: het moest inderdaad pragmatischer en zo efficiënt mogelijk. Volgens de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) en de ouderenzorgbrancheorganisatie ActiZ vaardigt het ministerie echter strenge instructies uit, waar niet van af te wijken valt. Dat roept de vraag op of er wel een overlegmoment is geweest, waarin de uitvoering van de vaccinatiestrategie vooraf door alle betrokken organisaties gezamenlijk is bepaald. Én, indien niet, of de minister in dat geval het verwijt van nalatigheid kan worden gemaakt.

Het is duidelijk dat De Jonge weinig goed meer kan doen bij de Tweede Kamer. Die kan hem, ook al is hij demissionair, nog naar huis sturen, maar zal daar nu, middenin de crisis, niet om staan te springen. Een vertrouwde, Haagse oplossing hangt in de lucht: snel een verbeterplan eisen. En dan stilletjes de hoop uitspreken dat op de reeks tegenslagen snel een meevaller volgt.