Toeslagen kunnen geen goed meer doen. De CU wil alle toeslagen vervangen door een uitkeerbare belastingkorting, gebaseerd op de samenstelling van het huishouden. Deze inkomensafhankelijke korting zal voortaan huishoudens met lagere inkomens ondersteunen bij de kosten van wonen, zorg en kinderen. Daardoor zou het volgens het CU-programma niet meer gebeuren dat ouderen en gezinnen met lagere inkomens vergeten toeslagen aan te vragen, terwijl ze er wel recht op hebben. De werkelijkheid is een andere. Statistieken geven aan dat huishoudens met een minimuminkomen de toeslagen goed weten te vinden. Het niet gebruiken van de huurtoeslag bedraagt maar 1 tot 2 procent. Ouderenorganisaties en gemeenten helpen al decennialang groepen met een laag inkomen toeslagen aan te vragen.

Huursubsidie

Nu kent de huurtoeslag, of beter gezegd de huursubsidie, een lange voorgeschiedenis. Sinds 1970 was de huursubsidie een tegemoetkoming voor gezinnen met een laag inkomen voor wie de huur te hoog was ten opzichte van hun inkomen. Er werd gestart met een proef in 53 gemeenten en onder leiding van minister Marcel van Dam werd dit systeem in heel Nederland ingevoerd. Belangrijkste overweging daarbij was dat een fatsoenlijke huurwoning ook toegankelijk moet zijn voor lagere inkomens. De huursubsidie heeft decennialang goed gefunctioneerd. Een commissie onder leiding van de bestuurskundige Wim Derksen deed in 1996 al voorstellen om de inkomensafhankelijke regelingen, zoals de huursubsidie, te integreren in de belastingheffing. De huursubsidiewet werd in 2006 vervangen door huurtoeslag en bij de Belastingdienst ondergebracht.

Met de huurtoeslag wordt al jaren overheidsgeld gericht besteed om iedereen in aanmerking te laten komen voor een betaalbare woning. Het huidige budgettaire beslag van de huurtoeslag is bijna vier miljard euro. Voordeel van de huurtoeslag is ook dat het op de feitelijke huur is gebaseerd, zodat het geld terechtkomt waar het echt nodig is. Ook bij de kinderopvang wordt heel gericht overheidsgeld besteedt aan gezinnen. Als men deze toeslagen wil vervangen door een uitkeerbare heffingskorting, dan is om dezelfde compensatie te krijgen een veelvoud van het huidige budgettaire beslag noodzakelijk. Zo krijgt een huurder met een laag inkomen gemiddeld ruim 200 euro huurtoeslag per maand, maar er zijn ook huurders die het dubbele nodig hebben. Als deze groep het uitgangspunt is bij de bepaling van de hoogte van de compensatie, is alleen hiervoor al vier miljard euro extra nodig. Omdat steeds duidelijker wordt dat de overheid na de coronacrisis moet bezuinigen, zal dit niet gebeuren. Vooral gezinnen met een forse huur- en kinderopvangtoeslag zullen er in het systeem van de CU dus fors op achteruit gaan.

Volgens de CU maakt het voorgestelde systeem in één klap een eind aan de vele terugvorderingen door de Belastingdienst. Door die terugvorderingen kunnen mensen in de problemen komen. Het is maar zeer de vraag of het CU-voorstel echt een oplossing biedt. Omdat de heffingskorting afhankelijk is van het huishoudinkomen zullen gezinnen met fluctuerende inkomsten of met een veranderde gezinssituatie nog steeds met allerlei terugvorderingen te maken krijgen. In feite is het invorderingsprobleem verschoven van de toeslagen naar het belastingsysteem.

Bazooka

Nu valt er in het huidige systeem wel best wat te verbeteren. De huurtoeslag wordt gebaseerd op het actuele inkomen en wordt maandelijks door middel van een voorschot voor het volle bedrag uitbetaald. Probleem is dat dit inkomen vaak moeilijk is in te schatten. Dit leidt inderdaad bij de definitieve vaststelling tot veel vorderingen van vaak een beperkt bedrag. Doe dan hier iets aan door een ander peiljaar te nemen of door slechts 90 procent van het voorschot uit te keren. Zeker het laatste zou veel rompslomp voorkomen.

Ook is er een harde vermogensgrens en huurgrens waarboven geen recht meer bestaat op huurtoeslag. Nu valt er best iets voor te zeggen dat iemand met weinig inkomen en een fors vermogen niet in aanmerking komt voor een huurtoeslag, maar voor iemand die door een kleine erfenis net door de vermogensgrens heen schiet, is dit wrang. Doe daar dan iets aan door het introduceren van een geleidelijke schaal in plaats met een bazooka iedereen te compenseren.

De auteur is hoogleraar bestuur en economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.