Hij heeft net voor enkele dagen per week bijgetekend als interim-directeur op een reformatorische school voor voortgezet onderwijs. Een tijdelijke job. Vaker is Dick Both (43) trainer van leidinggevenden. In die hoedanigheid bestudeerde hij talloze boeken over dit onderwerp. De mede-eigenaar van een organisatiebureau beseft dat er inmiddels een plank met christelijke boeken over leiderschap kan worden gevuld. Desondanks voegde hij er een lees- en werkboek voor leiders in kerken en organisaties aan toe. Centraal daarin staat Nehemia, die hij duidt als een bidder, bouwer en leider.

Waarom dit boek?

„Het is vrij spontaan ontstaan. Studiedagen met groepen leiders opende ik de afgelopen jaren vaak met een stukje uit Nehemia. Het lezen en studeren in dit voor mij eerder tamelijk onbekende Bijbelboek was echt een eyeopener. Ik heb alles wat er over hem geschreven is, opgezocht en gelezen. Het is enorm verassend en actueel. De openingen leidden tot prachtige gesprekken en gaven veel stof tot overdenken. Er was naderhand vraag naar de overdenkingen en zo ontstond vanzelf dit boek. Het verwijst niet naar Nehemia ter illustratie van een bepaalde visie op leiderschap, maar beschrijft hoe hij handelde. Het heeft een meer mediatief en geen conceptueel karakter, zoals vele andere boeken over leiderschap wel hebben. Het is daarnaast een lees- en werkboek, waarmee individueel en in groepsverband aan de slag kan worden gegaan.”

Wie was Nehemia voor u?

„Een enorm vastberaden leider, die tegelijkertijd heel bescheiden kon zijn als het om hemzelf ging. Hij zocht geen baantje. Zijn werk bij het opbouwen van de muren van Jeruzalem was voor hem een roeping. Hij deed zijn werk in biddend opzicht, met Gods hulp en was bezig met een hoog doel. Nehemia zocht het goede voor het volk. Een fascinerende persoon, van wie ik me regelmatig in allerlei situaties afvraag: wat zou hij in dit geval gedaan hebben? Zonder me met hem te willen meten: zo zou ik in de praktijk ook wel willen zijn.”

Een voorbeeld voor alle christelijke leiders?

„Vooropgesteld, christelijk leiderschap bestaat niet. Het gaat erom dat je als christen leidinggeeft. Niet wat je allemaal kunt, maar wie je bent, dient centraal te staan. Dan kom je al snel bij de vraag naar je innerlijke overtuiging. Waarom doe je iets? Ken je jezelf en ken je je mensen? Hoe ga je om met noties als vergeving en genade en hoe is je moreel kompas? Dan is Nehemia zeker een voorbeeld. Vrijwel iedere leidinggevende heeft wel iemand als een soort rolmodel op z’n netvlies. De een ziet Mandela voor zich, de ander Rutte of wie dan ook. We doen echter te weinig met personen uit de Bijbel. Als leider heb je goede bronnen nodig.”

Hoe is het gesteld met het leiderschap in christelijke kring?

„Ik ben niet echt somber. Ik zie dat er hard wordt gewerkt en dat veel mensen werken aan hun ontwikkeling. Wel zijn er in 2020 andere vaardigheden vereist dan in de decennia die achter ons liggen.”

Waarom?

„De context verandert. Er is geen sprake meer van hiërarchie op grond van je formele positie. Organisaties worden platter en de tijd dat er sprake was van gezag op basis van een functie is voorbij. In bedrijven, organisaties, zelfs tot in de kerk toe. Wie nog denkt vanuit de bestuurskamers te kunnen vertellen wat er moet gebeuren en hoe dit moet worden gedaan, komt van een koude kermis thuis. De nieuwe generaties zijn, in vergelijking met de vorige, bijna een nieuw type mensen. Bij een sollicitatie met heel jonge kandidaten merk je dit. Ze spreken je aan bij je voornaam en leggen al snel hun wensen op tafel. Jij moet vertellen wat je te bieden hebt.”

Hoe beoordeelt u dat?

„Persoonlijk vind ik het spannend, zeker in het licht van wat de Bijbel zegt over gezagsverhoudingen. Het is lang niet altijd positief, maar het is aan de andere kant een gegeven. We zijn allemaal kinderen van onze tijd. Je ziet het in bedrijven, in de klas en in de opvoeding. Daar kun je niet omheen. We moeten erop in leren spelen. Op kerkelijk terrein baart het me wel zorgen.”

Wat gaat er niet goed?

„Ambtsdragers en vooral predikanten die vertellen hoe ‘het’ zit, hebben lang niet altijd voldoende gezag meer vanwege hun ambt. Die vanzelfsprekendheid wordt steeds minder. In een kantelend tijdsgewricht is veel meer aandacht nodig voor bezinning, begeleiding en ontwikkeling op dit terrein. Hoe ben je gezaghebbend? Hoe ga je om met kritiek, wat doe je als je verdacht wordt gemaakt, hoe geef je leiding, hoe spreek je iemand aan op zijn of haar gedrag? Dat soort zaken. Daar had Nehemia veelvuldig mee te maken. Veel is aan te leren. Ook in kerkenraden zal vaker het aspect leidinggeven aan de orde moeten worden gesteld.”

Leiderschap is een voorwaarde voor een bloeiende gemeente, schrijft u. Dat is toch vooral een geestelijke zaak?

„Je kunt het ook omdraaien: gebrekkig leiderschap staat een bloeiende gemeente in de weg. Natuurlijk is er een geestelijke component. Een predikant blijft in de eerste plaats een gezant van Godswege. Maar als ik niet weet hoe verschillende typen mensen in elkaar zitten en hoe zij in bepaalde situaties reageren, is het lastig om ze aan te spreken of om een vergadering te leiden. Het zou goed zijn inzichten uit de wereld van leiderschap in te zetten. Er zijn altijd natuurtalenten, maar het is vooral keihard werken. Soms letterlijk. Nehemia is daarvan een voorbeeld. Hij bouwde in 52 dagen de muur. De kleren bleven dag en nacht aan. Hij verwierf als meewerkend voorman gunning en gezag en bleef in alles afhankelijk van Gods hulp.”

Organisaties worden steeds platter. Blijft er nog ruimte over voor een leider?

„Een formele leidinggevende is altijd nodig, denk ik. Maar alleen met managers red je het niet. Je ziet dat in tijden van crisis, zoals nu. Voor leiders is een crisis ook altijd een kans. Waarden als menselijkheid, transparantie en betrouwbaarheid staan ineens op scherp. Nehemia had ermee te maken toen tegen hem een coalitie werd gesmeed. Hij wist dat op de juiste wijze te pareren. Een mooi voorbeeld van crisismanagement.”

Wat zijn valkuilen voor leiders die christen zijn?

„In de eerste plaats zelfingenomenheid. De gedachte dat anderen van jou afhankelijk zijn en dat alles staat of valt met jouw bezig zijn. Als iemands ster rijst, neemt dat gevaar toe. Een andere valkuil is dat iemand geen leiding neemt. Dat kan voortkomen uit voorzichtigheid of gemakzucht. In reformatorische kringen zie je dat het moeilijk is om een eerlijke mening over elkaar te geven. Dat gaat leiders niet voorbij. Ze vragen zich bijvoorbeeld af wat een verandering betekent voor hun positie. Dan zijn moed en een moreel kompas nodig. Als derde noem ik de vraag door wie ik me laat leiden. Dat dient iedereen zich steeds weer af te vragen. Het is een collectief vraagstuk voor bijvoorbeeld managementteams en kerkenraden om deze vraag ook naar elkaar toe te beantwoorden.”

Om ons heen zien we het optreden van tal van leiders. Wie valt u op?

„Mark Rutte. Hij wist de afgelopen maanden steeds de goede snaar te raken. Soms jolig, een andere keer weer ernstig. Zijn optimisme vind ik fascinerend en aansprekend. Het gaat om de verbinding met mensen en die bereikte hij op een bewonderenswaardige manier. Hij kent de mensen met wie hij samenwerkt, is op de hoogte van hun persoonlijke situatie. Dan kun je wel een potje breken. Rutte kan goed schakelen tussen de inhoud en de persoon. En dat is vaak bepalend voor de gunfactor. Dat zie je terug in kerk en maatschappij. En laten we niet vergeten: in elke organisatie zit meer politiek dan we willen toegeven.”

Boekgegevens

Nehemia. Bidder Bouwer Leider, Dick Both; uitg. De Banier; 239 blz.; € 19,95