Mark Wallet

De sociaalliberale Emmanuel Macron staat in alle peilingen met zo’n 60 procent van de stemmen stevig op voorsprong. Het leek veel waarnemers al kort na de eerste stemronde een uitgemaakte zaak: het grootste deel van het electoraat zal zich immers verenigen tegen Le Pen, en dus vóór Macron kiezen.

En inderdaad kwamen verliezende kandidaten als de centrumrechtse François Fillon en de socialistische Benoît Hamon al snel met het advies aan hun achterban om op Macron te stemmen, om erger (Le Pen) te voorkomen.

Ook een deel van de pers koos snel partij. De grote Franse krant Le Monde schreef dat het Front National „onverenigbaar is met al onze waarden, onze geschiedenis en onze identiteit”, en dat hij dus „logischerwijs” een stem op Macron adviseerde. Het katholieke dagblad La Croix kwam eveneens met een stemadvies op Macron, zij het met de kanttekening dat het niet alle onderdelen van zijn programma ondersteunde.

Maar het lag bepaald niet overal helder. Zo sprak de rechtse krant Le Figaro van een keuze „tussen de griep en cholera, tussen de voortzetting van het verval onder Hollande en de directe ramp die een eenzijdige terugtreding uit de euro zou betekenen.” Het economisch programma van Le Pen achtte de redactie zo dwaas dat het genoeg reden moest vormen om niet op haar te stemmen. Dan maar de griep.

Ongekende puinhoop

De griep of de cholera: een dergelijke tweespalt voelen meer groepen kiezers. De uiterst linkse oud-presidentskandidaat Jean-Luc Mélenchon spiegelde zijn electoraat (zo’n 7 miljoen kiezers) een keuze voor tussen „extreem rechts” of „een extreem financieel beleid.” Zowel Macron als Le Pen zal de samenleving niet verbinden maar verdelen, zei hij. Een stemadvies gaf hij dan ook niet, in tegenstelling tot veel andere verliezers. Wel voorspelde hij vast „een ongekende puinhoop” in het land.

Duidelijk is dat zijn achterban grote moeite heeft met het neoliberale en pro-Europese economische beleid van Macron, maar ook bepaald niet uit de voeten kan met de koers die Le Pen op sociaal gebied vaart. Recente peilingen geven aan dat ruim de helft van de aanhang van Mélenchon zondag toch voor Macron zal stemmen, tegenover 17 procent voor Le Pen. De rest kiest blanco of blijft thuis.

Voor veel praktiserende rooms-katholieken is de keuze zondag er al eveneens een uit twee kwaden. Van de trouwe kerkgangers stemde volgens onderzoek op 23 april 55 procent op de centrumrechtse en uitgesproken rooms-katholieke François Fillon. Macron kreeg van 19 procent de handen op elkaar, Le Pen van 12 procent. Dat tekent de verhoudingen. De favoriete kandidaat van de meeste meelevende katholieken zit er zondag dus sowieso niet meer bij.

Voor protestanten (praktiserend en niet-praktiserend) is het zondag iets makkelijker: Macron was voor 30 procent van hen tijdens de eerste ronde al favoriet, terwijl 20 procent op Le Pen stemde. Eenzelfde percentage koos voor Fillon.

Ethiek

De uitslagen van de eerste stemronde bevestigen het traditionele beeld van een naar rechts overhellende rooms-katholieke stem. Tegelijk geldt nog steeds: hoe trouwer de kerkgang, hoe minder de neiging op het Front National te stemmen. Maar voor jongeren onder de 35 jaar gaat dit weer minder op.

Vanouds bestaat er een bescheiden extreemrechtse onderstroom binnen het Franse katholicisme, die vroeger vooral werd gevoed vanuit een sterk antirepublikeins sentiment. Zoals de protestanten de Republiek omarmden vanwege de vrijheid die ze hun bood, leefde onder rechtse rooms-katholieken het idee dat de Republiek juist een project tegen de kerk was, lees: de Rooms-Katholieke Kerk.

De aanhang van Le Pen onder de rooms-katholieken als geheel ligt iets hoger dan het landelijke gemiddelde: op 22 procent, tegenover 21,6 procent. Met name niet-praktiserende katholieken geven haar hun stem. Vaak is die ingegeven door de angst dat de door het christendom gestempelde Franse cultuur teloor zal gaan door de opkomst van de islam.

Of ook praktiserende rooms-katholieken in de tweede ronde geneigd zullen zijn op Le Pen te stemmen, moet blijken. Mogelijk kiezen ze voor haar om moreel-ethische redenen. Op ethisch gebied ervaren veel rooms-katholieken sinds de introductie van het homohuwelijk door president Hollande een soort „morele paniek”, zoals La Croix het onlangs verwoordde. Hun gedachte is dat de klassieke waarden bij Le Pen in veiliger handen zijn dan bij de liberale Macron.

Het is onmiskenbaar zo dat het Front National van Le Pen op ethisch gebied ten minste formeel een stuk behoudender is dan Macron. Zo is het Front National officieel tegen homohuwelijk en euthanasie en wil Marine Le Pen de bestaande abortusregels niet verruimen. Op dat laatste punt maakte de partij onder haar leiding echter wel een draai: eerder was de partij tegen abortus.

In La Croix zijn deze thema’s de laatste weken geregeld onderwerp van debat. Een groep vooraanstaande rooms-katholieken stelde recent dat de beschermwaardigheid van het leven geen reden hoeft te zijn om op Le Pen te stemmen. Ze wezen erop dat Le Pen niet tegen het recht op abortus is en weinig heeft ondernomen tegen euthanasie-maatregelen. Daarbij komt haar houding tegenover onder anderen vluchtelingen, die bepaald niet in lijn is met de richting die paus Franciscus daarin wijst. „In naam van ons geloof: stem niet op het Front National”, besloten ze hun oproep.

Verdeeldheid

Wat Macron betreft, die heeft geprobeerd de christelijke en conservatieve kiezer voor zich te winnen door onder meer in verschillende media te beloven dat hij hen serieus wil betrekken bij de discussies over ethiek. Het lijkt er echter niet op dat hij daarmee veel handen op elkaar kreeg.

Wie er zondag ook wint, duidelijk is dat zijn of haar overwinning sterke sentimenten zal oproepen. Als, zoals verwacht, Macron zegeviert, dan zal hij sterk rekening moeten houden met een groot deel van de bevolking dat zeer kritisch is op veel wat hij voorstaat, zoals de EU. Het klinkt als een cliché, maar Frankrijk is diep verdeeld.