Het verzamelen van boeken begon al vroeg, zo vertelt Jan Korteweg, gepensioneerd leraar klassieke talen in Krimpen aan den IJssel en broer van de predikant. Ze groeiden samen op in Schiedam. „Theo was de oudste van ons gezin. Hij was op school altijd de beste van de klas. Thuis bleef hij maar vragen stellen aan mijn moeder. Als tiener kocht hij al boeken. Op onze gezamenlijke slaapkamer keek ik er steeds tegenaan.”

Aan de Leidse universiteit studeerde Theo Korteweg eerst klassieke talen, waarna hij overstapte naar de theologie. Tijdens zijn studie werd hij assistent aan de theologische faculteit en daarna wetenschappelijk medewerker aan die van de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam. „Onverwacht nam hij het besluit om er weg te gaan en gemeentepredikant te worden”, zegt zijn broer. „Ik denk dat zijn voorstelling van hoe een universiteit moest zijn, niet aansloot bij de situatie die hij aan de VU aantrof.”

In 1980 werd Korteweg bevestigd als predikant van de gereformeerde kerk in het Friese Tzum. Vervolgens stond hij in Sint Jansklooster en Wieringerwerf, waar hij in 2004 met emeritaat ging. Met zijn vrouw en dochter ging hij in Ferwerd wonen, waar hij al enige tijd een tweede huis bezat en waar hij alle tijd had om zijn omvangrijke boekenverzameling aan te vullen en te lezen.

Zoeker

Jan Korteweg zegt dat zijn broer een zoeker was die zich al vanaf zijn jeugd in allerlei zaken verdiepte. „Hij was een romanticus die met zijn gedachten vooral in de negentiende eeuw vertoefde.”

Met name theologie had zijn belangstelling. „Hij wist veel van Abraham Kuyper, maar ook van de Leidse theologie in de negentiende eeuw en van Duitse theologen als Adolf von Harnack.

Daarnaast had literatuur zijn aandacht; niet alleen de Nederlandse, maar ook de Engelse en Duitse. Theo was geboeid door de Britse schrijver Thomas Hardy, maar hij was evenzeer gefascineerd door de Nederlandse romanticus François Haverschmidt. Geschiedenis had ook zijn interesse, bijvoorbeeld het werk van Johan Huizinga.”

Na de dood van diens vrouw in 2016 was de rem eraf, zegt zijn broer. „Toen kocht hij nog meer boeken. Hij gebruikte de computer bijna alleen voor het bestellen van boeken. Haast elke dag kwam er wel een boek met de post aan. Op het laatst stond zijn hele huis er vol mee. Alle ruimte werd benut. Bovenop de kasten stonden boeken, tot het plafond.”

Ds. Korteweg was meer dan een verzamelaar. „Mijn broer las de boeken, althans de meeste, en hij wist overal wat van af, wat bleek in gezelschap. Het is me een raadsel waarom hij nooit gepromoveerd is.”

De Roo

Toen ds. Korteweg in augustus vorig jaar overleed, kreeg zijn broer de taak toebedeeld om de boeken te verkopen. „Ik wilde de hele collectie in een keer overdoen, maar dat viel niet mee. Ik kon niemand vinden die daarmee akkoord ging, totdat ik op zijn bureau een catalogus van antiquariaat De Roo uit Zwijndrecht vond. De Roo heeft alles in een keer gekocht.”

Het kostte een hele dag om de boeken in te laden. „Met zes personen zijn we van negen tot vier uur bezig geweest om de 25.000 boeken in dozen te doen en op vijftien pallets te zetten. Mijn broer kon er in zijn leven niet toe komen om ook maar een boek op te ruimen.”

Wie, wat en waar

Naam: Ds. T. Korteweg

Boeken: 25.000

Plaats: Zwijndrecht

Theologische bibliotheken

Theologen en predikanten hebben vaak grote bibliotheken opgebouwd. Waar zijn die boeken gebleven? Dit is deel 3 in een serie over theologische bibliotheken.