Niets herinnert eraan dat het pand aan de Hoogstraat 5 in Werkendam, aan het begin van een winkelstraat, het geboortehuis is van de leider van de NSB. In het voormalige schoolmeestershuis woont een gezin. De school die tegen het huis aan stond, is jaren geleden gesloopt.

Mussert komt in 1894 ter wereld in het centrum van het Brabantse dorp. Hij wordt gedoopt in de hervormde kerk. Zijn vader is van oorsprong rooms-katholiek, zijn moeder hervormd. Niets wijst er op dat uit dit gezin –Mussert is een van de vijf kinderen– een radicale leider zal komen. „De vader van Mussert was hoofdonderwijzer. Hij was erg betrokken bij het verenigingsleven in Werkendam, zoals bij de zang en de oranjevereniging. Hij was geliefd onder de mensen”, zegt Hannie Visser-Kieboom, redacteur van het periodiek van Historische Vereniging Werkendam en De Werken c.a. In het gezin gaat niet alles er vredig aan toe. Meer dan eens zijn dorpelingen er getuige van dat de Musserts elkaar op het naast het huis gelegen schoolplein toeschreeuwen.

Anton presteert op school matig, maar kan wel naar de HBS in Gorinchem. Op 18-jarige leeftijd gaat Mussert in Delft wonen om daar weg- en waterbouwkunde te studeren. Zijn ouders komen eveneens in Delft wonen. Mussert keert zelden terug naar zijn geboortedorp.

Na enkele jaren wordt hij ziek. Hij wordt verzorgd door de zus van zijn moeder, de achttien jaar oudere Maria Witlam. De twee raken verliefd en trouwen. Later wordt Mussert door menigeen bespot om het feit dat hij met zijn tante is getrouwd. Hij heeft diverse buitenechtelijke affaires, onder meer met zijn veel jongere achternichtje.

Mussert schopt het tot ingenieur. Hij werkt onder anderen samen met mr. Johannes Zaaijer. Uitgerekend deze jurist veroordeelt Mussert in 1946 tot de doodstraf. In 1931 richt Mussert de NSB op. In 1935 haalt hij bij de Provinciale Statenverkiezingen bijna 8 procent van de stemmen. Ook in Werkendam krijgt hij ongeveer dat percentage. Mussert stelt zich Duitsgezind op. Bij de Duitse inval van mei 1940 wordt hij dan ook door de Nederlandse overheid gezocht, maar hij duikt onder. Zijn broer, Jo Mussert, dient op dat moment in het Nederlandse leger. Hij wordt op 14 mei 1940 wegens vermeend hoogverraad doodgeschoten. Dat is ten onrechte, want Jo blijkt niets verkeerds te hebben gedaan.

In 1943 bezoekt Anton Mussert nog een keer zijn geboorteplaats. Visser: „Hij installeerde daar de NSB-burgemeester. Dat was een vriend van zijn familie.” Het geboortehuis wordt, zeker op 11 mei, de verjaardag van Mussert, een trekpleister voor NSB’ers. „Mensen gingen er speciaal heen om foto’s van het huis te maken. De bewoners deden dan de gordijnen dicht. Die wilden er niets mee te maken hebben.” Er wordt van het huis ook een film gemaakt, die tegenwoordig online is te vinden.

Eind 1944 worden enkele Duitsers ingekwartierd bij het gezin dat het huis bewoont. Gelijktijdig zitten er enkele weken lang twee onderduikers. De Duitsers hebben niets door.

In de jaren erna wisselt de woning een aantal keer van eigenaar. Of het feit dat Mussert er heeft gewoond invloed heeft op de prijs, weet Visser niet. Ooit is er in de gemeente discussie geweest om van het huis een gemeentelijk monument te maken. Vanwege het beladen verleden ging dit niet door. Het huis komt wel tijdens rondleidingen door Werkendam ter sprake. Af en toe treedt Visser als gids op. „Dan staan we even stil bij het huis. Werkendammers vragen nooit naar Mussert. Mensen van buiten het dorp wel.”

Anton Mussert

Anton Adriaan Mussert wordt op 11 mei 1894 in Werkendam geboren als zoon van een hoofdonderwijzer. Hij trouwt met zijn achttien jaar oudere tante, Maria Witlam, en wordt ingenieur. In 1931 richt hij de NSB op. Na de oorlog wordt hij wegens hoogverraad ter dood veroordeeld. Hij wordt op 7 mei 1946 geëxecuteerd op de Waalsdorpervlakte.

Huizen met historie

Dit is het vierde deel in een serie over woonhuizen van historische personen. Dinsdag deel 5.