De cultuurjournaliste analyseert in de Duitse krant Frankfurter Allgemeine (13-7) een toekomstdocument dat de Evangelische Kerk in Duitsland (EKD) onlangs op haar website publiceerde. Een ”toekomstteam” presenteert daarin elf uitgangspunten voor een „open” kerk, die ontvankelijk is voor nieuwe ideeën. Het team werd drie jaar geleden door de EKD-synode samengesteld, omdat de toekomst er somber uitziet. Volgens een onderzoek in opdracht van de EKD en de Duitse rooms-katholieke bisschoppenconferentie, ”Projektion 2060”, raakt het aantal kerkleden in de komende veertig jaar gehalveerd.

De elf uitgangspunten behelzen enorme veranderingen. De parochiale structuren, ofwel de indeling van de kerk in gemeenten, worden in feite opgegeven in ruil voor een „dynamische en gevarieerde” vorm van gezamenlijkheid. Met andere woorden: er zijn geen vaste gemeenten meer, er zal alleen nog een vorm van kerkelijk leven op verschillende plaatsen zijn. Het aanbod van kerkdiensten wordt schaars. Betekent dit dat men het spoedig zonder zondagse kerkdienst zal moeten stellen, wanneer men niet het geluk heeft in de buurt van een hoofdkerk te wonen die nog goed bezocht wordt? vraag Bethke zich af.

Ambtsopvatting

Het toekomstdocument laat de vraag onbeantwoord wat er aan het werk van de predikanten zal veranderen, signaleert Bethke. „Preken naar behoefte? Kerkdienst zonder kerk? Maatschappelijk werk in plaats van zielszorg?”

Duidelijk is in elk geval: wanneer het klassieke model wordt opgeheven, staat ook de traditionele ambtsopvatting van de predikanten ter discussie.

Het toekomstteam van de EKD verwacht dat ook de officiële kerkbelasting aangepast moet worden. Bethke vraagt zich daarbij af hoe je mensen financieel betrokken krijgt die zich „zonder officieel lidmaatschap” met de kerk verbonden voelen.

Klokgelui

Ook de voorgestelde bezuinigingsmaatregelen zijn drastisch. De kerk zal zich op haar kerntaken moeten toeleggen. Bureaucratie en hiërarchie verdwijnen. Er zullen minder adviesraden, gespecialiseerde instituten en functies zijn. En er is een sterkere oecumene nodig, omdat „ieder voor zich” niet meer te betalen is. Ook moet de kerk „smart” zijn en inspelen op de digitalisering.

Bethke benadrukt dat een kerk in crisis kan verkeren, maar „onmiskenbaar zichtbaar blijft daar waar er nog actieve gemeenten zijn en op zondag de klokken worden geluid.” Oftewel: het fysieke kerkgebouw dóét ertoe.

De EKD wil de elf uitgangspunten voor de toekomst van de kerk in de komende maanden bespreken, voor de novembersynode. Dat de kerkklokken zullen zwijgen, lijkt daarbij het kleinste van de problemen. Maar misschien zijn die klokken wel „het krachtigste symbool” van de kerk zoals we die nu nog kennen.