Zijn uitgever zal wellicht contact met hem opnemen. Met de vraag of Marc Jansen een hoofdstuk kan toevoegen aan het boek ”Een geschiedenis van Rusland: van Rurik tot Poetin”. Een hoofdstuk gewijd aan de Russische grondwetswijzigingen, een initiatief van president Vladimir Poetin, waarover de Russen woensdag stemmen in een volksraadpleging. Het moet de weg voor hem vrijmaken om tot 2036 opvolger van Rurik, Catharina de Grote, Alexander III en Stalin te blijven.

De volksraadpleging gaat niet alleen over het verlengen van Poetins macht. Ze beslaat een totaalpakket aan grondwetswijzigingen waartegen de Russen ja of nee kunnen zeggen. Een daarvan is dat de Russische Federatie geldt als de opvolger van de Sovjet-Unie en voortvloeit uit duizend jaar Russische geschiedenis. Een ander amendement gaat over het huwelijk als exclusieve verbintenis van man en vrouw. En verder: de Russische grenzen blijven intact, de Russische taal geldt als natievormend en Russen in het buitenland worden beschermd. Ook het opnemen van de naam van God in de grondwet staat in de voorstellen.

Autocratie

Vanuit zijn stoel in zijn Amsterdamse woning ontleedt Marc Jansen de amendementen aan de hand van de Russische traditie, waarover hij als Ruslandhistoricus college gaf op de Universiteit van Amsterdam.

De Russische traditie bevat, volgens Jansen, twee belangrijke elementen: autocratie en imperialisme. „Rusland is een autocratisch geregeerd land, zowel voor als na 1917 en ook na het einde van de Sovjet-Unie. Het land heeft ook een imperialistische traditie. Moskou heeft zijn territorium enorm uitgebreid met veroveringen tot aan de Grote Oceaan, Centraal-Azië, Polen en de Zwarte Zee.”

Lees ook

Oude garde klapt voor Poetin, maar de twintigers morren

De autocratische elementen ziet Jansen terug in de verlenging van Poetins macht. Normaal gesproken mag een zittend president niet langer dan twee termijnen in het Kremlin verblijven: twee keer zes jaar. Voor Poetin, sinds 2000 Ruslands leider, geldt een uitzondering. Na twee termijnen vanaf 2012 begint hij in 2024 weer op nul en kan hij nog twaalf jaar regeren. „De termijnloze regering van Poetin sluit heel erg goed aan bij de idee van een autocratie.” Al kan, voegt Jansen eraan toe, Poetin er altijd nog van afzien.

De macht blijft bij de president. „In Rusland is nooit machtsdeling geweest. De uitvoerende macht staat boven de wetgevende macht.”

Ook het imperialisme, de tweede traditiepijler, is aanwezig in de amendementen. De grenzen van het huidige Rusland worden vastgelegd en daar valt niet van af te wijken, stelt Jansen. „Rusland mag wel de Krim van Oekraïne annexeren, zoals in 2014 gebeurde. Maar grondwettelijk is het straks verboden om de Krim van Rusland los te maken.” Een president na Poetin kan dus niet zomaar de Krim teruggeven.

Imperialisme vindt Jansen ook terug in het amendement waarin staat dat Moskou in het buitenland wonende Russische staatsburgers ondersteunt en beschermt. „Je behoudt via hen invloed in het buitenland. Het biedt de mogelijkheid om militair in te grijpen als je vindt dat jouw burgers op een niet nette manier worden behandeld.”

Geen ongewone situatie. Na de val van de Sovjet-Unie woonden miljoenen Russen ineens buiten hun moederland: in Oekraïne, Kazachstan, Wit-Rusland en de Baltische landen. Russische staatsmedia berichten dat etnische Russen in deze landen minder rechten hebben. In gebieden als de Oost-Oekraïense regio Donbas, Abchazië, een deel van Georgië, en Transnistrië, een stuk van Moldavië, deelt het Kremlin Russische paspoorten uit. Het maakt de inwoners daar loyaal aan het Kremlin, ziet Jansen.

Seculier

In de voorstellen zitten ook orthodoxe en patriottistische elementen. Een van de amenendementen stelt voor in de grondwet naar God te verwijzen, hoewel Rusland een seculiere staat is. Het moet Rusland kenschetsen als een orthodoxe natie met een duizendjarige geschiedenis waar de Russische Federatie in 1991 uit is voortgekomen.

De amendementen lijken hiermee te handelen in de geest van de Russische negentiende eeuw, een periode waar Poetin inspiratie uithaalt. Toen nationalisme, autocratie en orthodoxie, het motto van tsaar Nicolaas I, stevig verankerd raakten in het Russische rijk, stelt Jansen.

Voor de Russische president is tsaar Alexander III (1845-1894) een van zijn helden, zegt Jansen. In 2017 onthulde Poetin een standbeeld van hem op de Krim. „Vooral onder Alexander III en Nicolaas II ontstond het idee van een leidende nationale gedachte die bepalend is voor het Russische Rijk. Toen begon het Kremlin met russificeren. Zo werd ook de taal van de Georgisch-Orthodoxe Kerk Russisch.”

Taal speelt ook nu een hoofdrol. Een van de amendementen noemt het Russisch natievormend. Hierin lijkt Poetin te hebben gekeken naar Sovjetleider Jozef Stalin. „Poetin beschouwt hem als een belangrijk politicus. Weliswaar draaide de Sovjet-Unie om internationaliteit, maar er zat wel degelijk een Russische kern in.”

„Stalin ging de Russen als staatsvormend volk beschouwen. Wanneer kun je een natie vormen, stelde hij de vraag. Dan moet je een eigen territorium, taal, cultuur en economie hebben. Als je dat niet had, was je in Stalins ogen geen natie. Poetin schuift het Russische volk naar voren. De Russische staat bestaat niet zonder het Russische volk. Andere volkeren in Rusland zullen hier niet blij mee zijn.”

Het benadrukken van de duizendjarige Russische geschiedenis past naadloos in het nationale idee, waarnaar Poetin op zoek is. Je roemt het verleden, met de Russische tsaren. Het huidige Rusland is de opvolger van de Sovjet-Unie, een deel van de Russische geschiedenis waar je trots op mag zijn, zoals de overwinning in de Tweede Wereldoorlog. Je valt de eigen geschiedenis niet af. „Van de positieve gebeurtenissen uit het verleden creëer je een nationale identiteit. Poetin maakt daar werk van.”

Alexander III, Stalin, God, man-vrouwhuwelijk, de annexatie van de Krim, Rusland als wereldspeler: de grondwetswijzigingen dragen Poetins stempel. Wie hem vanaf zijn aantreden heeft gevolgd, herkent zijn hand hierin. Hij draagt een kruisje om zijn nek en beschouwt zich als orthodox. Hij spreekt zijn afkeer uit van het decadente Westen dat met het homohuwelijk is afgedreven van traditionele christelijke waarden. Hij ziet Rusland als wereldspeler en grijpt de geschiedenis aan om de grootsheid van Rusland te benadrukken.

„Wat Poetin aan deze amendementen heeft”, besluit Jansen, „is dat hij twee extra termijnen kan dienen. Zo kan hij zijn staatsideologie overbrengen op het Russische volk.”

Jansen over Russische geschiedenis

”Een geschiedenis van Rusland” behoort tot een van de standaardwerken voor de Ruslanddeskundige.

Jansens voorganger op de UvA, Jan Willem Bezemer, schreef het. En na zijn dood werd Jansen gevraagd het boek te actualiseren.

Vorig jaar publiceerde Jansen ”De toekomst die nooit kwam: hoe Rusland worstelt met zijn verleden”. Dat gaat over de zware erfenis van de twintigste eeuw die drukt op de schouders van het huidige Rusland.

In 2014, het jaar van de crisis in Oekraïne en de annexatie van de Krim, publiceerde Jansen ”Grensland: een geschiedenis van Oekraïne.”