Torenhoog was de steun onder de Nederlandse bevolking ten tijde van het eerste boerenprotest, begin oktober vorig jaar in Den Haag. Hoewel latere peilingen nog steeds een aanzienlijk draagvlak lieten zien, is die wel fors gekelderd. Uit een peiling van EenVandaag uit februari bleek dat vooral de manier van protesteren op veel onbegrip kan rekenen.

Jarenlang was LTO Nederland, de belangenorganisatie die ruim 35.000 agrarisch ondernemers vertegenwoordigt, hét gezicht van de boerenlobby. De stikstofcrisis en het politieke en maatschappelijke debat over de uitweg uit die crisis zorgde echter voor hevige polarisatie. Organisaties als Agractie en Farmers Defence Force (FDF) verwierven in korte tijd de steun van veel boeren. De drie organisaties verenigden zich, samen met nog tien andere groepen, in het Landbouw Collectief, om zo met één mond te kunnen onderhandelen met Den Haag. Inmiddels is het samenwerkingsverband echter uiteen gevallen.

Buitenbeentje onder de boerenorganisaties is de ‘boerenverdedigingsmacht’, FDF, dat zich laat gelden als de meest radicale boerenorganisatie. Desondanks pleitte juist FDF vaak voor eenheid. De club werd kort voordat de stikstofcrisis uitbrak opgericht (zie: Wat is Farmers Defence Force?). Ook binnen FDF bleef het geen pais en vree; zo stapte onder andere bestuurslid Jeroen van Maanen, die namens de organisatie onderhandelde met het kabinet, op.

De leidende figuren maken van hun hart geen moordkuil. De toon en boodschap zijn niet zelden grimmig en intimiderend, niet in de laatste plaats richting de politiek.

De groep kan niet klagen over gebrek aan aandacht. Dat wil echter niet zeggen dat ze ook effectief is. Het is zonder meer een prestatie om in zo’n korte tijd zoveel aandacht en steun te krijgen. Verder staat de deur van het ministerie van Landbouw nog altijd open voor FDF, al wil het daar op dit moment geen gebruik van maken, zegt een woordvoerder van minister Schouten.

FDF lijkt zich in politiek opzicht met haar opstelling in de voet geschoten te hebben. Een belangrijke graadmeter voor politieke effectiviteit is hoe serieus een groepering in het parlement wordt genomen, en in hoeverre ideeën worden overgenomen. En ja: een meerderheid van de Kamer kan nog altijd bestempeld worden als redelijk tot zeer pro-boer – VVD, PVV, CDA, CU, SGP en FVD haalden bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen 82 zetels. Dat betekent echter niet automatisch dat zij FDF steunen. Verwonderlijk is dat niet; FDF zou immers niet zo gauw hoeven te protesteren als het op één lijn zat met een politieke meerderheid, en zelfs met bijna de hele coalitie.

Toch valt er meer over te zeggen. De verhoudingen tussen FDF en politieke partijen doet namelijk denken aan een afvalrace; stuk voor stuk zijn partijen weg te strepen als politiek thuis voor de groep radicale boeren.

Bij het eerste boerenprotest, op 1 oktober vorig jaar, spraken politici van links tot rechts de boeren toe. Agractie was initiatiefnemer van de demonstratie, maar ook FDF was van de partij. Op het tweede protest, dat uit de koker van FDF kwam, betraden alleen PVV, FVD en SGP het podium.

Bij de laatste Haagse boerendemonstratie, op 19 februari, deed FDF zelfs weinig moeite om de banden met partijen die expliciet zeggen voor boeren op te komen, goed te houden. Zo kregen de CDA-Kamerleden Jaco Geurts (voormalig varkenshouder) en Maurits von Martels (melkveehouder) een weinig warm onthaal. „Wij willen zien dat het stemgedrag anders wordt”, aldus FDF-voorman Mark van den Oever. „Want wij volgen jullie, en je kunt ook op persoonlijke titel anders gaan stemmen. Wij willen er gewoon verandering in zien, en anders gaat de druk erop bij het CDA.” Anderhalve week later komt er een peiling uit de FDF-Facebookgroep naar buiten: „Moeten we de Tweede Kamerleden van het CDA aan gaan pakken?” polst Van den Oever.

Mooie woorden

Bij de demonstratie wordt ook FVD-leider Thierry Baudet toegesproken: het moet niet bij mooie woorden blijven. De PVV wordt steviger aangepakt: toenmalig bestuurslid Jeroen van Maanen zegt dat „onze Prins Carnaval Geert Wilders” niet welkom is op het podium. De PVV-voorman moet consequenter zijn en zich nog meer inzetten voor de landbouw, vindt hij.

FDF vervreemdt zich niet alleen van politieke partijen, maar zorgt ook geregeld voor ophef. Zo trok Van den Oever de vergelijking tussen de behandeling van Joden in de Tweede Wereldoorlog en die van boeren nu. Excuses bleven uit.

In februari van dit jaar maakte FDF de tongen los met een intimiderend bericht. De zogenaamde periferie, de schil van bedrijven rond de agrarische bedrijven, zou in gesprek gaan met minister Schouten „om als een Judas de sector te verraden.” „Een ieder die de sector nu verraadt, zal dat weten. (...). Want een gewaarschuwd mens snapt dat zijn carrière en draagvlak onder de boeren daarna verpulverd is.”

Het kabinet staakt daarop het overleg met het Collectief. Na excuses gaan de gesprekken verder. De excuses betekenen echter niet het einde van grote woorden.

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) noemt FDF in de laatste versie van het ”Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland”. De boerenprotesten verlopen „over het algemeen vreedzaam”, zegt de NCTV. „Uitzondering vormt de wijze waarom Farmers Defence Force zich manifesteert.” De terrorismebestrijder noemt onder meer de vergelijking met de Holocaust, „ongenuanceerde en bedreigende uitingen tegen politici en andersdenkende medeboeren” en incidenten bij demonstraties. FDF is ontstemd over de passages en zegt dat het rapport op drie punten fout zit, aldus weekblad Nieuwe Oogst.

Overigens is het doen van omstreden en intimiderende uitspraken niet voorbehouden aan FDF-kopstukken. De besloten Facebookgroep lijkt een vrijplaats voor aanstootgevende berichten, ondanks de groepsregels. Richting onder meer politici en dierenactivisten worden tal van doodsverwensingen geuit.

Duidelijk is dat de manier van opereren van FDF aan het Binnenhof niet bepaald in goede aarde valt. Zo vindt D66 dat het kabinet niet meer met FDF moet onderhandelen. CU-Kamerlid Carla Dik-Faber noemde FDF „een club militante boeren” die „zichzelf heeft gediskwalificeerd.”

Terug naar de partijen die in meerdere of mindere mate bekend staan als pro-boer. VVD, CDA, CU en SGP kunnen waarschijnlijk nog altijd rekenen op stemmen van gematigde boeren. Veel radicale collega’s zullen echter voor een radicalere partij kiezen. Kanttekening hierbij is dat FDF bij de genoemde partijen indirect wél effectief kan zijn, namelijk wanneer zij onder druk, of uit angst, hun standpunten bijstellen.

Risico

Verder lijkt de PVV, ondanks haar stikstofpositie, onder boeren weinig populair. De partij geeft de agrarische zaak doorgaans niet bijzonder veel aandacht. Daarnaast treffen boeren in Kamerlid Dion Graus, die zich veel bezighoudt met dierenwelzijn, niet altijd een medestander.

Dan blijft alleen FVD over. Baudets stelling dat er simpelweg geen stikstofprobleem is, doet het goed bij de harde kern boeren. Bovendien kan de partij profiteren van de grote zichtbaarheid. Desondanks loopt de partij een risico. Forum zit straks namelijk vier jaar in de Kamer. Bij gebrek aan positieve ontwikkelingen, kúnnen boeren Baudet onvermogen om bij te sturen verwijten. Daarnaast heeft de partij vooralsnog geen agrariër als een van de gezichten. Dat kan echter zomaar veranderen, bijvoorbeeld als Jan Cees Vogelaar, een belangrijk gezicht in de boerenwereld, op de kandidatenlijst belandt. Hij lijkt de partij voluit te steunen.

Toch is FVD niet de enige gegadigde. Bij de komende verkiezingen staat de nieuwe partij BoerBurgerBeweging (BBB) op het stembiljet (zie kader: Partij BBB wil de Kamer in). Voorvrouw Caroline van der Plas is een bekend gezicht in boerenland, en sprak op de laatste boerendemonstratie. Voor BBB geldt het omgekeerde risico als bij Forum: de nieuwe partij is een onbeschreven blad, maar is lang niet zo zichtbaar.

Dé grote uitdaging voor Van der Plas is om de juiste toon aan te slaan. De BBB moet onderscheidend zijn ten opzichte van de bestaande partijen, maar er tegelijkertijd rekening mee houden dat de potentiële achterban veel breder is dan de FDF’ers alleen (zie: Hoeveel boeren telt Nederland?). Van der Plas doet niet geheimzinnig over haar sympathie voor FDF, maar wil zich niet vereenzelvigen met de groep, zo blijkt uit een tweet: „Ik hang FDF-standpunten niet per se aan. (...) Of ik het altijd eens ben met ze, dat bepaal ik per keer.”

Uit onderzoek, uitgevoerd in opdracht van Trouw en Agrio Uitgeverij, bleek eind vorig jaar dat 57 procent van de boeren ruimte zag voor een nieuwe boerenpartij; bijna driekwart achtte het waarschijnlijk op die partij te stemmen. Verder gaf 65 procent van de boeren aan zich goed door FDF vertegenwoordigd te voelen. Kortom: er is markt voor een nieuwe boerenpartij. Dat Van der Plas BBB samen met een tweetal communicatiedeskundigen op poten zette, komt wellicht goed van pas.

Wat is Farmers Defence Force?

Farmers Defence Force (FDF) werd opgericht op 13 mei 2019, op de dag dat dierenactivisten een stal in Boxtel bezetten. FDF omschrijft zichzelf als „een internationale groep van boeren en verwante mensen die zichzelf, collega’s en familie willen beschermen en helpen indien ze worden geconfronteerd met de excessen van milieuextremisten.”

Kort na de oprichting kwam Nederland in de ban van stikstof. Daardoor heeft FDF vooral bekendheid gekregen door acties op dit terrein, met als hoogtepunt grootscheepse demonstraties met trekkers in Den Haag.

Hoeveel leden de organisatie heeft, wil FDF nog niet zeggen. De (besloten) Facebookgroep telt zo’n 54.000 leden. Verder zijn er plannen voor een ”omroep FDF”.

De bekendste gezichten van FDF zijn voorzitter Mark van den Oever en woordvoerder en secretaris Sieta van Keimpema.

Partij BBB wil de Kamer in

Één van de nieuwe partijen op het stembiljet voor de Tweede Kamerverkiezingen, op 17 maart 2021, is de BoerBurgerBeweging (BBB). Een van de initiatiefnemers en tevens boegbeeld is agrarisch journaliste Caroline van der Plas. Kern van het programma van BBB is „een eerlijk verhaal over voedselproductie in Nederland.” Wie de lijsttrekker wordt is nog niet bekend. Verder moet voor de zomervakantie het conceptverkiezingsprogramma aan de leden worden voorgelegd.

Hoeveel boeren telt Nederland?

Het aantal boeren in Nederland is in de afgelopen decennia dramatisch afgenomen, zo laten cijfers van het CBS zien. Het aantal mensen dat in de landbouw werkt daalde van circa 580.000 in 1950 (met een kleinere bevolking) tot zo’n 173.000 in 2016. Na een dieptepunt in 2017 is het aantal daarna weer gestegen.

Naast directe banen in de landbouw is er ook veel indirect werk. De totale werkgelegenheid in het zogeheten agrocomplex, waarvan de primaire landbouw een onderdeel is, bedroeg in 2018 omgerekend 595.000 voltijdbanen (circa 7,9 procent van de nationale werkgelegenheid). De toegevoegde waarde was 49 miljard (6,4 procent van het bbp).

Voor één Tweede Kamerzetel zijn zeker 60.000 stemmen nodig.