Volgens Ramaphosa zou zijn plan kunnen worden gerealiseerd door betere politieacties tegen bendegeweld en door gendergerelateerd geweld aan te pakken. Zijn nadruk op die kwesties was goed gekozen. Enkele maanden na zijn toespraak publiceerde de Zuid-Afrikaanse politie haar misdaadstatistieken voor 2018-19. Die bevestigden waarom misdaadvermindering absolute prioriteit moet krijgen. Zuid-Afrika kent al jaren aanzienlijk hogere geweldcijfers dan veel andere landen.

President Ramaphosa heeft zijn hoop gevestigd op een betere zichtbaarheid van de politie (vooral van antibende-eenheden), op succesvollere opsporing en onderzoek van misdrijven en op betere samenwerking tussen de politie en de Nationale Openbaar Aanklager. Voor een substantiële misdaadafname moeten niettemin ook de oorzaken van geweldpleging (vooral door jonge mannen) en het lage vertrouwen in de politie worden aangepakt.

Sociale zuivering

Experts als John Casey, Michael Jenkins en Harry Dammer zeggen dat bepaalde misdaden, met name georganiseerde misdaden en bendegeweld, niet kunnen worden aangepakt met routinematige politiereacties. „Ze vereisen gespecialiseerde expertise.” Er zit echter een donkere kant aan het optreden van gespecialiseerde politie-eenheden. De gerenommeerde socioloog Martha Huggins en anderen hebben aangetoond dat in Latijns-Amerika sommige gespecialiseerde eenheden zijn gebruikt als een mechanisme voor sociale zuivering.

De politieminister van Zuid-Afrika, Bheki Cele, en hoge politiefunctionarissen spreken niettemin regelmatig lovende woorden over de antibende-eenheden. Ze prijzen hun arrestaties en hun inbeslagname van grote hoeveelheden illegale goederen, met name vuurwapens. Maar of daar ook veroordelingen op volgen, is nog niet altijd duidelijk. Er zijn ook meldingen van operationele misstappen en van rivaliteit tussen deze eenheden.

Corruptie

Betere opsporing van misdrijven, gecombineerd met meer samenwerking tussen politie en justitie, kan mogelijk de veroordelingspercentages voor gewelddadige misdrijven opkrikken. Die zijn nu schokkend laag. Zo leidt slechts 4,6 procent van de woningovervallen en amper 2,3 procent van de autokapingen tot veroordelingen. Veel zaken worden namelijk door de rechtbanken afgewezen wegens slordig politiewerk. En gerechtelijke documenten gaan vaak verloren door omkoping en corruptie.

Het creëren van een opleidingsinstituut voor de opsporing van misdrijven, zoals voorgesteld door Ramaphosa, kan leiden tot meer veroordelingen. Maar tegelijk moet dan de corruptie bij de politie systematisch worden aangepakt. Het blijft dus moeilijk om bendegeweld te vervolgen. En getuigen willen om veiligheidsredenen vaak niet meewerken.

Het plan rond gendergerelateerd geweld en geweld tegen vrouwen komt tegemoet aan de behoefte om de slachtoffers hiervan, vooral vrouwen en lgbtq’ers, beter te ondersteunen. De meeste geweldsmisdrijven worden echter gepleegd door mannen tegen mannen, maar er is geen specifiek plan om dit aan te pakken.

Ramaphosa wil de hele samenleving betrekken bij de strijd tegen de gewelddadige misdaadepidemie in Zuid-Afrika. Dan moet de overheid wel contact leggen met gewone Zuid-Afrikanen, bedrijven en criminaliteitsspecialisten.

De auteur is politicoloog en directeur van het Safety and Violence Initiative (SaVI) aan de Universiteit van Kaapstad. Bron: IPS/The Conversation