Vandaag, donderdag 19 december, reiken Vogelbescherming Nederland en de Zoogdiervereniging in Den Bosch voor het eerst een prijs uit voor het mooiste natuurinclusieve project. Uit zestien inzendingen zijn vijf nominaties gekozen, verdeeld over het land.

De beide natuurorganisaties vinden dat er bij het maken van bouw- en verbouwplannen al rekening moet worden gehouden met de consequenties voor de natuur en het leven en planten en dieren. Dat denkt ook plaatsvervangend directeur Susanne Kuijpers van de Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland. „Er moet niet alleen gekeken worden naar de kosten in euro’s, maar ook naar de kosten voor de natuur.”

Kuijpers houdt zich bezig met ruimtelijke ordening, natuur en landschap en is groot voorstander van het soortmanagementplan. Dat inventariseert welke planten en dieren er in een gebied aanwezig zijn, hoeveel het er zijn en hoe een soort meer ruimte kan krijgen. „Het gaat er niet om van alles te verbieden, maar juist om natuurlijke ontwikkeling te stimuleren.”

Het voordeel van zo’n plan is dat er ontheffingen mogelijk zijn. „In een soortmanagementplan gaat het om de icoonsoorten, de belangrijkste soorten in een gebied. Als het met zo’n soort goed gaat, kun je gemakkelijker eens een keer iets doen waar enkele individuen last van hebben, want dat wordt ruimschoots gecompenseerd.” De icoonsoorten staan niet op zichzelf, ze vertegenwoordigen tal van andere organismen die in eenzelfde omgeving floreren.

Het soortmanagementplan inventariseert én signaleert waar verbetering mogelijk is. „Verbetering hoeft niet ingrijpend of kostbaar te zijn. Nestgelegenheid voor de gierzwaluw aanbrengen in een nieuw gebouw is gemakkelijk, net als het creëren van schuilplaatsen voor vleermuizen. Beide soorten hebben het in de stad moeilijk omdat gaten en kieren tegenwoordig snel worden dichtgestopt met het oog op isolatie en energiebesparing.”

Merel

De Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland bekeek voor de provincie wat er gedaan kan worden om flora en fauna in de verschillende landschappen te beschermen. Zuid-Holland is weliswaar de dichtst bevolkte en bebouwde provincie van het land, maar heeft daarnaast kust- en veeweidegebied en een rivierdelta, elk met eigen iconen. „Dat maakt het ook voor de natuur een belangrijke provincie.” Opmerkelijk genoeg is de merel, een van de meest voorkomende vogels in de stad, een van de veertig iconen. „Hij is belangrijk voor de mensen. Ook mensen die niet zo veel vogels kennen, zijn vertrouwd met de merel”, aldus Kuijpers.

Ze is zich ervan bewust dat soorten waar ecologen warm voor lopen niet iedereen enthousiast maken: „Als er nestgelegenheid voor gierzwaluwen wordt aangebracht in een muur of op het dak, kunnen mensen benauwd zijn dat ze alles onderpoepen of dat zo’n nest ongedierte met zich meebrengt. Maar het is best mogelijk dat ze later toch enthousiast worden.”

Voor het soortmanagementplan worden tellingen gedaan. „Zo kun je het effect meten van stimulerende maatregelen. Dat zie je niet altijd onmiddellijk: de gierzwaluw is erg gehecht aan zijn omgeving en het kan jaren duren voordat hij een nieuw nestkastje in gebruik neemt. Maar als je een gebouw neerzet dat vijftig jaar meegaat, is het niet erg dat vogels zo’n nestkast pas na vijf jaar ontdekken en gaan gebruiken.”

Oeverzwaluwen zijn mobieler: „Als er ergens wordt gebouwd en een zandheuvel bij water blijft te lang liggen, is het best mogelijk dat ze er snel naartoe trekken en er gangen en broedholen maken.” In Gouda bijvoorbeeld zijn op een bedrijventerrein kunstmatige oevers aangebracht om de diertjes onderdak te bieden.

Verbindingen

Natuurinclusief bouwen is niet beperkt tot het plaatsen van nestkastjes. Goed nadenken bij de aanleg van straten, pleinen en groenstroken scheelt een hoop. Wegbermen met bloeiende planten bieden niet alleen voedsel aan insecten, vogels en muizen, maar vormen ook een netwerk van verbindingen voor deze dieren. „Afhankelijk van de soort is daar de meeste winst te behalen.”

De Natuur- en Milieufederatie ziet het liefst dat de nieuwbouw van huizen en bedrijfsgebouwen plaatsvindt binnen bebouwd gebied, omdat dit het buitengebied ontziet. Keerzijde is dat een dorpskom of binnenstad wel erg versteend raakt, dat maakt ruimte schaars. Het veranderen van leegstaande bedrijfspanden in woonruimte is zo bezien al winst.

Genomineerd: Stadhouderspark in Vught

Het Stadhouderspark in Vught is een woonwijk met circa 60 huur- en 200 koopwoningen. In de gebouwen van de voormalige kazerne zijn appartementen gemaakt.

Voorwaarde van de gemeente, die voor het project een prijsvraag uitschreef, was het behoud van de oude bomen op het kazerneterrein. Bovendien wilde de gemeente nadrukkelijk aandacht voor vleermuizen en nestgelegenheid voor vogels, om zo de biodiversiteit te bevorderen.

Om die reden zijn oude rododendrons en andere struiken verplaatst, is er een vleermuizenbunker ingericht, zijn er duurzame –stenen– nestkastjes voor gierzwaluwen in de muren verwerkt, net als kasten voor vleermuizen. „De gierzwaluwen kunnen een vrije val maken van 3 meter”, illustreert gebiedsontwikkelaar Marc Rijs van BPD-ontwikkeling. „Ook huismussen en koolmezen gebruiken de kastjes.” De gemeentelijke vogeldeskundige heeft rondleidingen gehouden voor nieuwe bewoners om hen bewust te maken van de natuur die hen omgeeft.

Genomineerd: Happy Days in Zoetermeer

In de nieuwe Zoetermeerse wijk Happy Days staan 165 koopwoningen en 40 sociale huurappartementen. De huizen, waaronder seniorenbungalows en splitlevelwoningen, worden in hofjes gebouwd. Nooit met meer dan vier in een blok; ook zijn er vrijstaande huizen.

„De setting is die van een vakantiepark”, legt projectontwikkelaar Arjan de Groot uit. „Het binnengebied is autovrij, de aanwezige houtwal die de wijk van 9 hectare omringt, wordt uitgebreid. De natuur wordt de kracht van de wijk.” Voor- en achtertuinen komen er niet, evenmin als stoepen. Wel krijgt elk huis een veranda. „Je kunt daar koffiedrinken met uitzicht op de konijntjes”, schetst hij.

Overal komen insectenhotels, nestkasten voor vogels en vleermuizen worden in de spouwmuren en gevels ingebouwd en de inheemse bloemrijke beplanting moet insecten en vogels aantrekken. Schuttingen zijn taboe, alleen hagen zijn toegestaan als erfafscheiding, zodat egels, ratten en muizen niet belemmerd worden. „Deze dieren zijn onderdeel van het ecosysteem. Dat willen we in balans houden.”

Genomineerd: Triodos in Driebergen

Bij het ontwerp van het nieuwe hoofdkantoor van de Triodosbank op landgoed De Reehorst bij station Driebergen stond de harmonie met flora en fauna al op de tekentafel centraal. Door de ronde vormen worden vliegroutes van vleermuizen en vogels niet verstoord, aldus projectmanager Ellen Wiewel. Zelfs de verlichting is aangepast.

Ook is er rekening gehouden met de cultuurhistorie van het landgoed: nergens is het gebouw hoger dan de boomtoppen. De oude zichtlijnen worden niet doorbroken en de twee houten bungalows die moesten wijken, hebben elders een goede bestemming gekregen. De afstand tot de bomen is minimaal 10 meter.

De robuuste verbinding van het Natuurnetwerk Nederland –voorheen de Ecologische Hoofdstructuur– is in samenwerking met ProRail wat verlegd en met 2 hectare vergroot, vertelt Wiewel. Het gebouw, met veel hout, is demontabel en kan worden hergebruikt, wat de duurzaamheid dient. Regenwater wordt opgeslagen en deels gebruikt om de wc’s door te spoelen.

Ruim 3000 vierkante meter aan zonnepanelen wekt stroom op voor 120 elektrische auto’s. De laadpalen kunnen de stroom ook opnemen als de accu’s van de auto’s vol zitten en het kantoor stroom nodig heeft. Ook de warmte- en koudeopslag zorgt ervoor dat het gebouw energie oplevert.