Het leek zo goed te gaan met Rutte III. In juli dit jaar bleek het kabinet populairder dan ooit. Bijna de helft van de bevolking toonde zich dik tevreden met de prestaties van de coalitie. Toen lagen er net akkoorden op tafel over het klimaat en over de pensioenen. Rutte kreeg een aureool van onaantastbaarheid en oogde na zo’n tien jaar premierschap nog fris en fruitig. Niemand binnen de VVD die er maar aan dacht om aan de poten van zijn stoel te zagen.

Nu is er een kentering gaande. Deze maand maakt de partij van premier Rutte een vrije val in de peilingen, van maar liefst 34 naar 27 zetels. Wat is er aan de hand?

In de eerste plaats onderschatte de VVD de effecten van het kabinetsbesluit om de maximumsnelheid overdag terug te brengen naar 100 kilometer per uur. VVD-leider Rutte en VVD-fractievoorzitter Dijkhoff noemden dit een „rotmaatregel”, maar de kiezers vinden kennelijk dat de partijleiding dit liberale troetelkindje niet moest opgeven. Bijna de helft van de achterban beoordeelt de verlaging, die is bedoeld om de bouwsector ruimte te geven in verband met de stikstofproblematiek, als slecht, zo blijkt uit een onderzoek van EenVandaag en onderzoeksbureau Ipsos. Ook tijdens de VVD-partijbijeenkomst van afgelopen zaterdag mopperden de leden.

Haperend geheugen

Er zijn nog drie dingen die de VVD tegen heeft en die er zomaar voor kunnen zorgen dat de partij in de komende weken nog verder wegzakt in de peilingen.

Het eerste waar de VVD het moeilijk mee kan krijgen, is het haperende geheugen van premier Rutte. Zo weet hij zich kennelijk niet meer te herinneren of en zo ja wanneer hij hoorde van de zeventig burgers die bij een vergisbombardement door Nederlandse F-16’s om het leven zijn gekomen. Woensdagavond moet de premier daarover verantwoording afleggen in de Tweede Kamer.

Het is niet de eerste keer dat Rutte zich bepaalde belangrijke informatie niet meer weet te herinneren. Eerder wist hij niet over het bestaan van memo’s over de dividendbelasting. Verder kon hij zich niet meer goed herinneren hoe het zat met Nederlandse steun aan jihadisten in Syrië. Ook kon hij begin vorig jaar niet meer aangeven wanneer hij hoorde dat ex-minister Zijlstra van Buitenlandse Zaken, een partijgenoot van Rutte, had gejokt over een ontmoeting met de Russische president Poetin.

Hoofdpijndossiers

Dan zijn er nog de vele hoofdpijndossiers waarmee het kabinet talmt om vertrouwenwekkende maatregelen te nemen, zoals de stikstofproblematiek, de PFAS-normen in de grond, het klimaatbeleid en de toeslagenaffaire. Die traagheid mist zijn uitwerking niet op de kiezers en gaat op enig moment zijn tol eisen.

Wat de VVD –als derde– kan gaan opbreken is de uitstraling van Ruttes kroonprins, fractievoorzitter Dijkhoff. Dinsdag bleek dat hij naast zijn riante salaris als fractievoorzitter ook nog eens 37.000 euro bruto wachtgeld ontvangt omdat hij in het vorige kabinet enige tijd staatssecretaris en minister was. Hij is niet van plan om dat stop te zetten of terug te geven. De kwestie doet denken aan de zaak rond SGP-partijvoorzitter Zevenbergen. Formeel bestaat er recht op de uitkering, maar moreel gezien is er weinig draagvlak voor een dergelijke aanvulling op een toch al goed inkomen. Het is ook niet voor niets dat andere Kamerleden die een vergelijkbare uitkering ontvingen, deze hebben stopgezet en zelfs teruggestort.

Of het nog goed kan komen met de VVD? Dat kan zeker. Als de partij het vertrouwen weet te herwinnen, kan het beeld zomaar weer kantelen. Peilingen zijn feitelijk niet meer dan dagkoersen. Ze houden politici een spiegel voor. Maar helder is: de VVD heeft de vrije val op dit moment vooral aan zichzelf te wijten.