Een eenvoudig leven heeft Tomasz Kalisz niet. Door een progressieve oogziekte is zijn gezichtsvermogen minimaal. Hij leeft al geruime tijd van een uitkering. Zijn enige zoon liep anderhalf jaar geleden door een ongeval ernstige hersenbeschadiging op en verkeert in een vegetatieve toestand.

Toch maakt de inwoner van Katowice geen terneergeslagen indruk. Vol vuur en soms met luide lach geeft hij zijn visie op de situatie van de Poolse protestanten. Het is zijn manier om staande te blijven in de soms moedbenemende omstandigheden. „Saudi-Arabië telt meer evangelische christenen dan Polen.”

In de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam Kalisz in contact met de internationale lectuurzending CLC. Sindsdien draait zijn leven om boeken. „In 1991 heb ik CLC-Polen opgericht. Polen was daarmee het eerste postcommunistische land waar CLC actief werd. In 1993 opende onze boekwinkel in Katowice de deuren.”

Vanwege zijn gezondheid trad Kalisz na achttien jaar terug als de leider van CLC-Polen. In 2012 kwam hij weer in beeld, omdat de stichting naast de verkoop van boeken zelf theologische werken wilde gaan uitgeven. „Ze vroegen mij daar invulling aan te geven. De achterliggende zeven jaar hebben we zo’n vijftig titels op de markt gebracht. Ik doe dit werk hier thuis met behulp van screenreader, een softwareprogramma waardoor de tekst wordt voorgelezen. Op basis van de inhoud bepaal ik wie ik ga vragen als vertaler. Negentig procent van de protestantse boeken in Polen is vertaald Engelstalig werk.”

Zendingswerk

Het beschikbare budget is beperkt. Dat geldt voor de meeste protestantse uitgevers in Polen. Een bijkomend probleem is de beperkte distributiemogelijkheid. „In heel Polen vind je amper tien protestantse boekwinkels, waarvan drie in een winkelstraat. We hebben dringend behoefte aan iemand die zich bezighoudt met pr, marketing en distributie, maar het ontbreekt ons aan de middelen en de geschikte mensen. Daarom hebben we onze boekwinkels in Wroclaw, Krakau en Gdansk moeten sluiten.”

Daar staat tegenover dat de verkoop via internet groeit. „Die maakt nu 15 procent van onze omzet uit, met een zeer amateuristische website. Als we een plek krijgen op de nieuwe internationale CLC-website voorzie ik een stijging tot 40 procent.”

De Poolse uitgever beschouwt zijn arbeid als zendingswerk. „Verhoudingsgewijs wordt hier nog veel gelezen. Bovendien hechten Polen grote waarde aan dat wat op schrift staat. Dat hoort bij onze cultuur. Daarom zijn theologische boeken en tijdschriften zo belangrijk in het evangelisatiewerk. Het merendeel van de bekeringen in Polen is te danken aan lectuur. Dat geldt ook voor mezelf. Had ik het van de Poolse evangelische voorgangers moeten hebben, dan was ik waarschijnlijk nog steeds rooms-katholiek.”

Aanbod

Het aanbod in de winkel van CLC-Poland is behoorlijk breed. „Ons criterium is dat de inhoud van de boeken niet strijdig mag zijn met de wezenlijke Bijbelse principes. We geven ook lectuur van rooms-katholieke auteurs uit, zij het na zorgvuldige screening. Van enkel protestantse auteurs kunnen we niet bestaan. Omgekeerd geven rooms-katholieke uitgevers ook evangelische lectuur uit. Corrie ten Boom en Wilhelm Busch zijn ook onder Poolse rooms-katholieken bekend.”

Bij de selectie van manuscripten voor de uitgeverij is voor Kalisz bepalend dat ze echt iets toevoegen. „In de communistische tijd verschenen jaarlijks hooguit twintig titels van protestantse auteurs. Dat zijn er intussen honderden. In de loop van de tijd is over de meeste onderwerpen wel iets gepubliceerd. Omdat CLC al zo lang meedraait, weten wij wat de blinde vlekken zijn.”

De best verkopende auteurs zijn doorgaans niet de meest diepgravende, is de ervaring van Kalisz. „Kijk je rond in een evangelische bookshop, dan zie je vooral boeken met getuigenissen en populair geschreven Amerikaanse werken over christelijk leven. Je moet lang zoeken naar een solide theologisch boek. Dat weerspiegelt de zwakte van het Poolse protestantisme. Vandaar dat wij boeken zoals ”Basic Christianity” van John Stott uitgeven en werk van Packer en Bonhoeffer, maar ook ”Judaism is not Jewish” van Baruch Maoz, een steile calvinist.”

Zelf wil hij geen keuze maken tussen het calvinisme en arminianisme. „Voor mij behoren ze beide tot het klassieke christendom. Belangrijk is voor ons dat een auteur een gefundeerd standpunt heeft, en dat op een niet-polemische wijze naar voren brengt. In de komende maanden publiceren we twee boeken van Leonardo de Chirico, vicevoorzitter van de Italiaanse Evangelische Alliantie, een man met een grote theologische en historische kennis. Dusdanig dat ook rooms-katholieke theologen hem respecteren. De meeste evangelische lectuur over het rooms-katholicisme is simplificerend, incorrect en agressief.”

Gids

Met de door hem uitgegeven boeken wil Kalisz een leermeester voor Poolse protestanten en een gids voor zoekende rooms-katholieken zijn. „Wij leven hier in een sterk rooms-katholieke maatschappij, maar de kritiek op de kerkleiding en de kerkelijke opvattingen neemt toe. Het probleem voor veel bezwaarde katholieken is, dat ze geen alternatief zien. De protestanten vormen een kleine en sterk verdeelde minderheid. Wij bieden met onze boeken een klassiek protestantse en historisch verantwoorde visie op wezenlijke theologische onderwerpen.”

De komende vijftien jaar wil hij twaalf gedegen werken over het ontstaan en de theologische opvattingen van de belangrijkste stromingen binnen het protestantisme op de markt brengen, van het lutheranisme tot de pinksterbeweging. „Eén deel zal gewijd zijn aan de pre-Reformatie. Een tweede deel aan de lutherse Reformatie met wat daarop volgt, zoals het piëtisme. Een derde deel aan de Zwitsere reformatie met alle consequenties daarvan: Zwingli, Calvijn, Arminius, Dordrecht… Aan het puritanisme wil ik een afzonderlijk deel wijden. Het hoofdprobleem van de meeste protestantse kerken en christenen in Polen is gebrek aan identiteit. Ze weten zelf niet waarom ze luthers, baptist, methodist of pentecostal zijn. Belangrijk is dat mensen zicht krijgen op de hoofdzaken van het protestantisme. Dat voorkomt dat ze afhaken om bijzaken.”

Oekraïners

De bevlogen Poolse uitgever verwacht de meeste belangstelling onder geschoolde gemeenteleden. „De meeste voorgangers in dit land raadplegen zelden een goed theologisch boek. We moeten het hebben van geïnteresseerde individuele christenen, die met vragen over bepaalde onderwerpen zitten of teleurgesteld zijn door zaken waarmee ze worden geconfronteerd. We willen hen toerusten met gedegen lectuur.”

En dan is er de instroom van Oekraïners, onder wie relatief heel wat christenen. „Poolse kerken organiseren afzonderlijke diensten voor deze mensen. Intussen heeft een aantal denominaties al Oekraïens- en Russischsprekende kerken. Het zou me niet verbazen als de komende twintig jaar zelfstandige Oekraïense denominaties ontstaan. Hoe bereiken we die mensen met onze lectuur? Op die uitdaging moet ik het antwoord nog zien te vinden.”

Uitgever Tomasz Kalisz

Tomasz Kalisz (1966) groeide op in een orthodox rooms-katholiek gezin in Opper-Silezië, als zoon van een onderwijzer. Het lezen van geschiedkundige boeken bracht hem bij de Bijbel en theologische protestantse lectuur. Op 18-jarige leeftijd verliet hij de Rooms-Katholieke Kerk. Hij is nu lid van een kleine baptistengemeente in Katowice, die mede door hem werd gesticht.

Na de middelbare school studeerde Kalisz geschiedenis aan de universiteit van Katowice. In zijn studiejaren leerde hij CLC kennen, een in 1941 opgerichte internationale organisatie die zich bezighoudt met het verbreiden van christelijke lectuur. In 1991 richtte hij CLC-Polen op. Vanaf 1993 runt die in Katowice de op een na oudste protestantse boekhandel van Polen.

Intussen is Kalisz al dertig jaar actief in het redigeren en verspreiden van christelijke lectuur. Sinds 2012 houdt hij zich ook bezig met het uitgeven van boeken onder de vlag van CLC-Polen. De stichting moet zichzelf zien te bedruipen, met de inkomsten van de boekhandel, de uitgeverij en incidentele giften. CLC-Poland wil Bijbelgetrouwe protestantse denominaties in heel Polen dienen. Tomasz Kalisz heeft vrienden in de volle breedte van het Poolse protestantisme.