Opmerkelijk: de schrijver van het voorwoord –Herman Vuijsje– is het totaal oneens met het boek dat hij aanbeveelt. Hij noemt zichzelf een ”ouderwetse moralist” en hij hekelt de hedendaagse ”wereld vol grijstinten” waarin niemand goed of slecht is, waarin geen schurken of helden bestaan en waarin alles relatief wordt. Wat hem betreft gaat auteur Ellen ter Gast veel te veel in dat denkschema mee. Maar hij vindt ook dat haar boek prikkelt en uitnodigt tot nadenken, en dat het daarom een goed startpunt is voor verdere bezinning.

Ik moet zeggen: prikkelend is ”De dappere kijker” zeker. Het is een helder geschreven boek, dat tot nadenken stemt. Maar vragen heb ik er ook bij.

Ter Gast geeft, om te beginnen, veel aansprekende voorbeelden, waarmee ze indringend duidelijk maakt wat ze zeggen wil. Ze is geen filosofe die theoretisch redeneert, ze komt met verhalen die iedereen herkennen kan.

Een voorbeeld. In de populaire Netflix-serie ”The Bridge” is de hoofdpersoon, Saga, een ietwat autistische rechercheur. Zij komt uiteindelijk voor een moeilijk dilemma te staan. Als zij en haar collega Martin eindelijk de moordenaar van Martins zoon hebben gevonden, kan Martin zichzelf niet beheersen – hij weet de misdadiger in de gevangenis te vergiftigen. Maar Saga ziet het, en ze geeft hem onmiddellijk aan. Dat heeft iets schokkends. „Wat ik van haar leer”, schrijft Ellen ter Gast dan, „wat we van haar kunnen leren, is dat strikt de regels volgen iets onmenselijks heeft.”

Volgens haar bieden zulke ongemakkelijke verhalen „meer inzicht in ethiek en moraal dan een hele kast vol filosofieboeken”, omdat deze verhalen actuele thema’s en ethische vraagstukken genuanceerd behandelen, zonder meteen in een goed-foutschema te vervallen. We hebben namelijk, volgens Ter Gast, in onze tijd en samenleving behoefte aan minder simpele rolmodellen: „Mensen die openlijk twijfelen, fouten maken en daarvan leren. Karakters die je die ene brandende vraag doen stellen: wat zou jij doen als je in hun schoenen zou staan?”

Nu kan ik helemaal meemaken dat verhalen ons dieper raken en onze moraal meer vormen dan theoretische beschouwingen of lijsten met gedragsregels. Zoals Ter Gast schrijft: „De vraag wat je zelf zou doen als je wordt geconfronteerd met een moreel dilemma is veel interessanter dan de vraag wat je vindt dat een ander zou moeten doen.” Netflix is inderdaad de plek waar hedendaagse mensen nadenken over goed en kwaad.

Maar ik heb veel problemen met het idee van een vloeiende en veranderlijke moraal, door Ter Gast toegejuicht en omhelsd. Haar relativisme blijkt uit zinnetjes als „Inzichten over goed en kwaad veranderen voortdurend.” „Het goede is iets wat wij mensen samen bedenken.”„Wat precies het goede is om te doen, is daarom altijd een open vraag.” Zodoende kan ze zelfs van Eva in het paradijs een soort heldin maken, iemand die tenminste vragen durfde stellen en zelf nadenken over goed en kwaad. En zodoende denkt ze dat het geloof in „een strenge God die mensen in het gareel houdt” tegenwoordig niet meer werkt.

Het zal waar zijn dat het voor ons mensen nog niet zo eenvoudig is in alle situaties exact te weten wat waar of goed is. Er zullen vaak meerdere zienswijzen zijn, en dat besef zou ons bescheiden moeten maken: wij hebben allemaal maar een beperkte blik. Soms zien we het helemaal verkeerd.

Maar dat wil niet zeggen dat waarheid en goedheid op zichzelf relatief zijn. Juist in de verwarrende wereld waarmee Netflix-series, hedendaagse romans, kranten en sociale media ons confronteren, is het meer dan ooit nodig om een maatstaf te hebben die los van ons eigen gevoel en ons eigen denken bestaat. De Tien Geboden zijn er ook voor onze tijd.

Boekgegevens

De dappere kijker, Ellen ter Gast; uitg. Klement; 156 blz.; € 17,50