Het taboe op racisme is twee generaties na de Holocaust rap aan het verdwijnen. Het zijn termen als ”boreaal ras”, ”omvolking” en het flirten van Thierry Baudet en Forum voor Democratie (FvD) met rechts-extremisme die prof. Joep Leerssen zorgen baren.
Het gedachtengoed van FvD heeft dan ook heel dubieuze wortels, analyseert Leerssen, die hoogleraar Europese studies van het nationalisme is van de Universiteit van Amsterdam. Hij reageert vanaf zijn vakantieadres in Ierland in een interview met het Reformatorisch Dagblad: „Ik vind FvD dan ook gevaarlijker dan de PVV van Geert Wilders. Wilders is de boer Koekoek van de VVD. Een geval apart. Ik ben het niet met hem eens, maar ik vind hem minder griezelig dan Baudet.”
De theorie van omvolking –de verdringing van het blanke ras door gekleurde mensen– komt uit de volkenkunde van de late negentiende eeuw, uit het toenmalige denkklimaat van de evolutietheorie. Darwins denken over ”the survival of the fittest” werd één op één toegepast op mensen. In die ideeën is het boreale, noordelijke ras qua intelligentie superieur aan gekleurde mensen.
Hierdoor kregen het sociaal-darwinisme en de eugenetica voet aan de grond. Het uitgangspunt was dat de samenleving raszuiver moest blijven. Het was de tijd dat in de VS de ‘zuiverheid’ van de blanke rassen uit Europa onder druk stonden door immigratie, verklaart Leerssen.
Ku Klux Klan
„De massale immigratie van Oost-Europeanen, Italianen en Ieren werd gezien als een bedreiging voor de zuiverheid van het blanke Angelsaksische ras. Dat was het klimaat waarin de Ku Klux Klan kon gedijen na de afschaffing van de slavernij.” Deze beweging keerde zich in men name de zuidelijke Amerikaanse staten tegen de niet-blanken. De Ku Klux Klan (KKK) schuwde het niet om geweld, terreur en moord te gebruiken. Hun doelwitten waren zwarten, kleurlingen en strijders voor grondwettelijke rechten.
Ook aan de andere kant van de Atlantische Oceaan was het sociaal-darwinisme machtig. Het was toonaangevend in Engeland, Frankrijk en Duitsland. De Duitse sociaal-darwinisten zijn te beschouwen als voorlopers van het raciaal-fascistische gedachtengoed van Hitler, stelt Leerssen. „In Duitsland en in Oostenrijk had de omvolkingstheorie veel aanhangers vanwege de vele immigranten uit de oostelijke delen van het Habsburgse Rijk en Polen die de arische noordelingen zouden verdringen. In Frankrijk leefde hetzelfde gedachtengoed in de jaren 30 van de vorige eeuw binnen de beweging Action Française. Dat kwam mede door de immigratie van mensen uit de voormalige koloniën Algerije en Indochina, en voerde ook in het collaborerende Vichy-Frankrijk van maarschalk Pétain de boventoon.
In de VS is het rechts-extremistische gedachtengoed van de KKK nooit helemaal weggeweest. Met name in de zuidelijke staten bleef het aanwezig. „Amerika is echter bij uitstek een multi-etnische immigratiesamenleving, een smeltkroes van de hele wereld”, aldus Leerssen: „Door de immigrantie uit Latijns-Amerika leeft de omvolkingsgedachte weer op binnen de Altright-beweging. Dat gedachtengoed wordt met name binnen het conservatieve deel van de Republikeinse Partij – de zogeheten Tea Party– meer en meer geaccepteerd.”
In Europa ligt dat iets anders. „Racisme was in Europa na de Holocaust volstrekt taboe. Het leidde hooguit onder neonazi’s een sluimerend bestaan. De aanhangers ervan wilden niet leren van het verleden”, meent Leerssen.
Action Française
„Frankrijk was getraumatiseerd door het verlies van Algerije. Daardoor leefde het extreemrechtse, racistisch nationalisme van Action Française dicht onder oppervlakte. Uit die denkwereld is de familie Le Pen afkomstig. Die beweging heeft in de jaren 90 na de Koude Oorlog een grote sprong gemaakt. De groepering wordt in Frankrijk ”Nouvelle Droite”, ”Nieuw Rechts” genoemd. Zij is het waar Thierry Baudet en FvD sterk tegenaan leunt: een Le Pen-achtige, een antidemocratische, raciale, sociaal-darwinistische beweging die zijn wortels heeft in de jaren 30 van de vorige eeuw. Wilders staat daar buiten; hij vist minder in die post-fascistische vijver dan FvD”
Begin jaren 90 komt uit dat post-fascistische, raciale gedachtengoed de beweging Génération Identitaire voort. In Nederland heet de zustergroepering Identitair Verzet, een nationalistische actiegroep. „Al deze extreemrechtse clubjes manifesteren zich sterk op het internet, bespelen de publiciteit met behulp van ophefmakende protestacties, en hebben zich stevig genesteld in de nieuwe media”, weet Leerssen.
Het internet speelt dan ook een belangrijke rol in de extreemrechtse scene. „Extreem-rechtse websites vormen een wereldwijde vergaarbak voor het Europese Nieuw Rechts en het Amerikaanse blanke superioriteitsdenken à la de KKK. Bovendien zijn er sociale media zoals is er de rechts-radicale website 8chan (spreek uit: eetzjèn). Die website doet denken aan Nederlandse websites als Dumpert en GeenStijl, maar dan een stuk extremer. De oprichters zijn de vulgaire erfgenamen van het anti-autoritaire denken van de jaren 60 en 70. Ze verheerlijken alles wat immoreel is. Ze bruuskeren en choqueren door politiek incorrecte taal uit te slaan. En dat loopt van plat seksisme naar koketteren met Hitler, het nazisme, racisme en geweld. Maar dat is meer een pose dan een echte ideologie.”
Schuttingtaal
Het is niet direct een ramp wanneer mensen alleen websites bezoeken die politieke schuttingtaal uitslaan, „zoals: allemaal doodschieten die knakkers! Waar gevraagd wordt: waar kan ik een machinegeweer kopen, en dat soort dingen.” Maar wanneer individuen hun deelname aan deze sites combineren met websites die de ideologieën van Nieuw Rechts verspreiden, krijg je een funest samenspel, vervolgt de hoogleraar. „Verbind een machinegeweer maar met ideeën over omvolking, het boreale noorden, de westerse beschaving die beschermd moeten worden tegen de horden uit de barbaarse wereld. Waarop dat kan uitlopen, kun je in de krant lezen.”
Leerssen benadrukt dat deze racistisch gemotiveerde moordpartijen geen incidenten zijn. „Er is een patroon aan te wijzen. Anders Breivik, die op een Noors eilandje een massamoord pleegde, was geen Amerikaan maar een Noor. Er is sprake van een langdurig, sluipend, internationaal proces; je ziet hoe internet op de lange termijn een desastreus effect sorteert.”
Cultuurmarxisme
In de verspreiding van de rechts-extremistische ideeën in Nederland was studiegemeenschap Erkenbrand een opmerkelijke verschijning. Deze werd in 2017 doelbewust opgericht met Franse en Amerikaanse hulp. Jongere hoogopgeleiden uit heel Europa spreken elkaar daar ongehinderd over ”rasrealisme”, nationalisme, ”Blut und Boden” en omvolking. Ze keren zich nadrukkelijk tegen immigratie, islam en cultuurmarxisme – de complottheorie dat feministen, lgbti-activisten, antiracisten en verdedigers van de islam een samenzwering beramen om traditioneel westerse waarden te vernietigen. Sommige deelnemers bereiden zich alvast voor op een gewelddadige confrontatie.
„Het idee dat gewelddadige actie noodzakelijk is om het blanke ras te beschermen, leeft op doordat mensen veel, maar niet kritisch lezen. Ze zijn gevoelig voor politiek getint nepnieuws, samenzweringstheorieën – in de trant van de beruchte ”Protocollen van Sion”– en propaganda waarvan ze onder de indruk raken. Ze prikken daar niet doorheen”, vermoedt Leerssen.
„Je ziet de vatbaarheid voor samenzweringstheorieën aan het begrip cultuurmarxisme. Dat is momenteel populair binnen zowel de deftige als de gewelddadige stroming van Nieuw Rechts. Het werd in 2011 gebruikt door de gewelddadige terrorist Anders Breivik. Inmiddels is het de titel van een boek van de hand van de deftige Leidse hoogleraar Paul Cliteur, fractievoorzitter van FvD in de Eerste Kamer.”
Hoogopgeleid
Anders dan de PVV zoekt FvD zijn aanhang vooral onder de hoogopgeleiden. De hoogleraar sluit niet uit dat er raakvlakken zijn tussen FvD en Erkenbrand. „Ik onderscheid twee hellende vlakken. Het ene gaat over de ideeën: van hard conservatief –Hans Wiegel, Frits Bolkestein, filosofen als Roger Scruton– naar anti-democratische rechts – Identitair Verzet, de Nederlandse Volks Unie en studiegenootschap Erkenbrand.” Een duidelijke grens wordt wat hem betreft overschreden wanneer iemand zich verklaart tegen de grondwettelijke rechtsorde: internationale verdragen, mensenrechten en de gelijkheid van elke burger voor de wet.
Leerssen onderkent ook een hellend vlak in de uitingen van de politici. „Wilders en met name Baudet hebben geregeld gezellige avondjes doorgebracht met dubieuze figuren, mensen van buitengewoon onfrisse, racistische signatuur; en uitlatingen gedaan die ze later moesten goedpraten of wegwuiven. Daarmee bevinden ze zich óók op een hellend vlak. Binnen de grenzen van de democratische rechtsorde schuiven ze voortdurend precies zo ver op naar rechts als de publieke opinie het van hen accepteert. Ik maak me ernstig zorgen over het continue polariseren en haatzaaien door de stemmingmakers. Mensen wennen eraan, waardoor rechts-extremisme steeds gewoner wordt.”
