„De sfeer van Wiegel is terug”, zegt een oudere man, microfoon in de hand. „Ik ervaar hier weer het politieke enthousiasme uit het verleden”, richt de spreker zich tot Thierry Baudet.

Het is vrijdagavond tien uur en in theater De Maagd in Bergen op Zoom zijn honderden belangstellenden twee uur lang bijgepraat over de plannen van Forum voor Democratie. Grijnzend omarmt Baudet de vergelijking met VVD-orakel Wiegel. Geestdriftig beent de FVD-voorman over het podium naar de man met de microfoon. Die krijgt een ferme handdruk.

Ruimtevaarder

Een avond Forum voor Democratie is doordrenkt met vaderlandsliefde. In flitsende filmpjes passeren Amsterdamse grachten, tulpenvelden, de Deltawerken, de Afsluitdijk en nationale helden als autocoureur Max Verstappen en ruimtevaarder André Kuipers.

Er klinkt een lofzang op vroeger eeuwen, met een politieke hint naar nu. „Als men hier de inquisitie wil invoeren”, zegt de commentator in een filmpje, „nemen we aan het eind van de zestiende eeuw de wapens op tegen de Spanjaarden die ons, net als tegenwoordig de Europese Unie vanuit Brussel, op tirannieke wijze besturen. Van Oldenbarnevelt richt de VOC op, Jan Pieterszoon Coen zorgt ervoor dat de onderneming tot bloei komt.”

„Stel nou eens”, houdt de in donker pak gestoken Baudet zijn publiek na zo’n vaderlandsminnend filmpje voor. „Als zo’n soort verhaal de basis was van ons geschiedenisonderwijs – wat een ander land zouden we dan zijn.” Verbeten: „Dan worden we niet de hele tijd geplaagd, getergd en gekastijd door zelfhaat.”

Wanneer de pakweg 350 bezoekers in theater De Maagd deze vrijdagavond in maart in hun nopjes zijn?

Als Baudet tekeer gaat tegen de „absurde en onbetaalbare” klimaatwet en de draak steekt met Rutte. „De premier en de zijnen denken: wij gaan voorop en de rest van de wereld volgt. Binnen een paar jaar zit heel Afrika aan de warmtepompen en staat heel China vol met windmolens.”

Of als Baudet wijst naar het andere FVD-Kamerlid op het podium, Theo Hiddema (74), en zegt dat die „er alles aan doet om minister Ferd Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) de stuipen op het lijf te jagen en staatssecretaris Mark Harbers (Justitie en Veiligheid) nachtmerries te bezorgen. Theo Hiddema is de man die aantoont dat het kabinet immigratie en illegaliteit wel aan kán pakken, maar dat niet wíl.”

Jong en charismatisch

Forum voor Democratie heeft het tij mee. De partij, die online een grote schare volgers kent, telt inmiddels meer dan 30.000 leden. Daarmee is de FVD de VVD voorbij gestreefd. Ter illustratie: Baudet heeft op Twitter 159.000 volgers, VVD-leider Klaas Dijkhoff blijft steken op 61.000. Met onder meer zijn strijd tegen immigratie verslaat Baudet zijn duizenden. Uit de Peilingwijzer van deze week blijkt dat nieuwkomer FVD in de Eerste Kamer in één klap 8 van de 75 zetels zou bemachtigen. De partij is nu nog niet vertegenwoordigd in de Senaat. In de Tweede Kamer heeft FVD sinds 2017 twee zetels.

FVD-voorman Thierry Baudet (36) zou je de Jesse Klaver op rechts kunnen noemen. Net als de leider van GroenLinks is Baudet jong, charismatisch en lenig van geest. De rechts-conservatieve intellectueel heeft iets weg van een kasteelheer uit een vervlogen tijdperk, immer verzonken in filosofische boeken. Een jurist die schampert over de moderne muziekkeuze van collega-Kamerleden.

Van zelfonderschatting lijkt Baudet geen hinder te hebben. Tegen opinieblad HP/De Tijd zei hij: „Als ik mezelf terugzie, sprekend in de Kamer of in geschreven stukken, denk ik heel vaak: wat is dit goed.”

Baudet, geboren in Heemstede, komt uit gegoede kringen. Zijn vader is een pianist en docent op het Amsterdamse conservatorium, zijn moeder is kinder- en jeugdpsycholoog. De scheiding van zijn ouders kwam hard aan bij Thierry, die toen amper puber was.

Baudet schopt graag tegen de gevestigde orde. Met onorthodoxe acties speelt hij zich in de Tweede Kamer in de kijker. Zo verscheen hij tijdens een Kamerdebat over Defensie in 2017 in militair tenue achter het spreekgestoelte. In 2018 stelde hij tot ontsteltenis van andere Kamerleden dat meedoen aan de Algemene Beschouwingen „beneden zijn waardigheid” was, al zwakte hij die woorden later af.

In en buiten politiek Den Haag krijgt Baudet nogal eens het verwijt dat hij sjoemelt met de feiten. Critici zeggen bijvoorbeeld dat zijn stelling dat de uitvoering van het klimaatakkoord Nederland „1000 miljard euro” kost, dubieus gegoochel is met cijfers.

Overheidsbemoeienis

FVD staat bij menigeen te boek als PVV-light. Wat zijn de verschillen? „De achterban van Forum voor Democratie is hoger opgeleid dan die van de PVV,” stelt dr. Simon Otjes, politicoloog en docent aan de Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit Leiden. Hij ziet meer belangrijke verschillen tussen de kiezers van Wilders en Baudet. „Stemmers op Forum voor Democratie vinden de steeds sterkere integratie van de Europese Unie een groter punt dan immigratie uit moslimlanden. Voor PVV-kiezers is dat andersom.”

Ook sociaal-economisch verschillen de aanhangers van de beide partijen. „De PVV-kiezer zit in de hoek van de Socialistische Partij. Wilders is bijvoorbeeld voorstander van verlaging van de pensioenleeftijd en sterke overheidsbemoeienis in de zorg. Baudet schurkt meer tegen de VVD aan.”

Wilders heeft de opkomst van Forum voor Democratie aan zichzelf te wijten, vindt Otjes. „Door zijn ruk richting de SP heeft hij veel ruimte gelaten voor een nieuwe partij in de rechts-populistische hoek. Daar profiteert Baudet van. Teleurgestelde VVD’ers voelen zich niet langer thuis bij de PVV.”

Otjes ziet de partij van Baudet niet als eendagsvlieg. „Er is blijvend ruimte aan de rechts-populistische kant van het politieke spectrum. Baudet is pas net begonnen en hij is populair.”

Holle retoriek

Dr. Chris Aalberts, politicoloog en schrijver van het boek ”De puinhopen van rechts”, is sceptisch over de kansen van Forum voor Democratie. „Het is na de Lijst Pim Fortuyn, Trots Op Nederland van Rita Verdonk en Voor Nederland van Joram van Klaveren de volgende poging op rechts die zal mislukken.”

Hoewel Aalberts denkt dat de partij van Baudet volgende week bij de provinciale verkiezingen en bij de eerstvolgende Tweede Kamerverkiezingen grote overwinningen zal boeken, heeft hij zijn twijfels bij een lang bestaan van de partij. „Zodra hij gaat regeren, zal blijken dat veel standpunten bestaan uit holle retoriek; vooral over het klimaat en een vertrek uit de Europese Unie. Mijn verwachting is dat de partij dan snel in elkaar zal storten.”

Aalberts vindt het „volstrekt logisch” dat Baudet zo geliefd is. „D66-leider Rob Jetten stelde onlangs dat Nederland jaarlijks 50.000 arbeidsmigranten nodig heeft. Dat is geen populair standpunt voor mensen in de bijstand of die geen huis kunnen krijgen. Daar profiteert Baudet van met klare taal.” Bij omroep WNL noemde Baudet het plan van Jetten „onverantwoord”, omdat volgens hem nog te veel Nederlanders geen baan hebben. Die wil hij eerst aan het werk helpen. „Dat spreekt aan”, ziet Aalberts.

De politicoloog noemt Forum voor Democratie een „enge” partij. „FVD’ers zeggen net iets te vaak dubieuze dingen die met racisme te maken hebben. Zo suggereerde Yernaz Ramaurtarsing, oud-FVD’er, in 2018 dat er een verband bestaat tussen IQ en ras.”

Ook Baudet zelf kon in 2017 op flinke kritiek rekenen toen hij sprak over „homeopathische verdunning” van het Nederlandse volk. Door de volgens hem grote toestroom van buitenlanders zou de Nederlander zichzelf opheffen. „Bij dat soort uitspraken plaatsen FVD’ers zichzelf in een verdachte hoek.”

In 2017 bleek Baudet urenlang met Jared Taylor, een ideoloog van de Amerikaanse alt-right-beweging, te hebben gesproken. Taylor wordt gezien als propagandist van de rassenleer. Baudet gaf aan dat hij vaak mensen spreekt met wie hij van mening verschilt.

Frons

„Dit is mijn partij niet”, mompelt een oudere vrouw op haar rode stoel in theater De Maagd in Bergen op Zoom. Met een bedenkelijke frons op haar gezicht hoort ze de verhalen van de FVD-politici op het podium aan. Na afloop licht de vrouw –Dinie, uit Halsteren, PVV-stemmer– haar weerzin toe. „Dit is een partij voor de rijken, een afsplitsing van de VVD. Ik hoor niks over oudjes die nauwelijks rond kunnen komen en niks over de duizenden daklozen of mensen die bij de voedselbank lopen.”

„Baudet is op en top seculier”

Baudet kan ook in orthodox-christelijke kring een potje breken. Dat bleek bijvoorbeeld in december vorig jaar toen de FvD-voorman in Gouda in discussie ging met SGP-leider Van der Staaij.

Diverse reformatorische bezoekers van de debatavond toonden op z’n minst hun sympathie voor FVD. Baudets afkeer van Europa en zijn kritiek op de islam kunnen zeker in SGP-kring vaak op applaus rekenen.

In tal van ethische kwesties staat Baudet echter lijnrecht tegenover de CU en SGP, analyseert dr. Hans Vollaard. De aan de Universiteit Utrecht werkzame politicoloog komt uit orthodox-christelijke kring. „CU en SGP wijzen op grond van de Bijbel euthanasie, abortus en het homohuwelijk af, terwijl Baudet daar geen problemen mee lijkt te hebben. Hij benadrukt vrije keuze van het individu.”

Vreemdelingen

Baudet spreekt met waardering over de joods-christelijke cultuur. Maar de leider van FVD vult die term „heel anders” in dan CU en SGP, zegt Vollaard. „Verwijzingen naar de joods-christelijke cultuur zijn vaak verwarrend. Voor de CU is een belangrijk element van die cultuur dat we vreemdelingen welkom heten en barmhartigheid tonen. Terwijl FVD juist migranten wil weren uit Nederland.”

De partij van Baudet is op en top seculier, geeft de politicoloog aan. „Hij maakt heel duidelijk dat godsdienst nooit boven de Nederlandse wet mag staan. In zijn partijprogramma staat bijvoorbeeld dat vrijheid van meningsuiting altijd boven vrijheid van godsdienst staat.”

De kritiek van Baudet en ook de PVV op de islam valt met name onder SGP’ers in goede aarde, signaleert Vollaard. „Toch moeten SGP’ers wel beseffen dat FVD en PVV niet zonder meer goede bondgenoten zijn. Als de SGP de ruimte voor de islam wil beperken, kan zich dat als een boemerang tegen de partij en haar achterban keren. Want dan kan ook de ruimte voor orthodoxe christenen kleiner worden.”

FVD-fan: Ik vind Wilders te grof

Waarom stemmen mensen op Forum voor Democratie? Twee bezoekers van een verkiezingsavond in maart in Bergen op Zoom over hun keus voor Baudet.

Mike de Waard (21) uit Roosendaal, student bestuurskunde: „Het spreekt me aan dat Forum voor Democratie nationale trots promoot. We hebben hier alles wat ons hartje begeert. We kunnen naar school, een leven opbouwen, kansen genoeg.

Een trots land is een blij en sterk land. Samen kunnen we ver komen. Links of rechts, Nederlander of Marokkaan, het maakt niet uit. Integratie voor nieuwkomers is belangrijk. We moeten die mensen snel de taal leren. Ik heb met een Syrische jongen samengewerkt bij McDonald’s. Door met ons te praten leerde hij de Nederlandse taal. Hij ontwikkelde zich tot een goeie, hardwerkende jongen. Een baan is de beste integratie.”

Willy Willemsen (76) uit Terneuzen, voorheen onder meer havenarbeider: „Baudet komt uit voor de waarheid. Hij draait niet om problemen heen. Het is goed dat Forum voor Democratie immigratie wil terugdringen. Vluchtelingen moeten in hun eigen regio worden opgevangen. Asielprocedures moeten korter. Ik kan bij een rechter een paar keer in beroep en dan is het over. Asielzoekers mogen zó vaak in beroep gaan, al duurt het vijftien jaar. En dan vallen ze daarna onder een pardon. Niet normaal. In 1963 werkte ik samen met Turkse gastarbeiders. „Jullie zijn te tolerant”, zeiden ze toe. Nu zeggen ze: „Jullie wáren tolerant.”

Voorheen stemde ik PVV. Maar ik vind Wilders een beetje grof in zijn uitspraken. Dat hij het had over een kopvoddentaks spreekt me niet aan. Ieder mens heeft recht op zijn eigen leven. Of je nu Jantje, Pietje of Klaasje heet. Dat maakt niets uit.”