Noordeloos, een pittoresk dorp in het zuidoosten van de Alblasserwaard, ligt er deze zomerochtend rustig bij. Traag slingert het riviertje de Giessen zich door het lintdorp. De stem van het water is hier niet meer dan een gefluister. Langs de kant staan knotwilgen. Voor wie wil oversteken zijn er witte boogbruggetjes met bijzondere namen, zoals Stammenbrugje en Marrigjesboompje. Bij de monumentale boerderijen aan de waterkant liggen roeiboten en sloepjes.

Op een kruising staat een gitzwarte lantaarnpaal die dienstdoet als waterpomp. Bij de hervormde kerk prijkt het regentenhoofd van de bekende ARP-politicus Maarten Schakel (1917-1997), die jaren burgemeester van dit dorpje was. Nu staat hij in brons te waken over zijn onderdanen.

Middenstanders zijn er in het 1800 inwoners tellende dorp niet veel meer: een bakker, een buurtwinkel, een sterrenrestaurant en dorpscafé ’t Zwarte Paard, dat vorig jaar door enkele stamgasten van de ondergang werd gered. Maar de inwoners klagen niet. Noordeloos heeft nog veel positiefs: apotheekhoudende huisartsen, een zwembad, een peuterspeelzaal en een school met de Bijbel.

Noordeloos is een protestants dorp, met behalve de hervormde kerk nog een gereformeerde en een christelijke gereformeerde kerk. De laatste ligt buiten het dorp, aan de Noordzijde, parallel aan de Giessen. Links naast de kerk bevindt zich de pastorie, rechts de kosterswoning. Een kleine christelijke gereformeerde enclave aan het water.

De kerk werd in 2005 nieuw gebouwd aan het bestaande verenigingsgebouw. Het vorige gebouw kon niet alle bezoekers meer herbergen en ging tegen de vlakte. Vanuit de kerkbank zijn de toppen van de wilgen te zien. Door een metershoog raam naast de preekstoel kijk je de polder in. Voor de ramen prijken hangers met Bijbelse symbolen in glas en lood, afkomstig uit de ruiten van de vorige kerk.

In de consistoriekamer hangen portretten van de negentien predikanten die de gemeente hebben gediend. De eerste, ds. G. F. Gezelle Meerburg uit Almkerk, was geen eigen predikant maar speelde een grote rol in het ontstaan van de gemeente. Hij ging in het geheim voor toen de gemeente op woensdagavond 13 januari 1836 voor het eerst bijeenkwam in een boerderij. Twee ouderlingen en twee diakenen werden in het ambt bevestigd. Toen dit de toenmalige hervormde predikant ter ore kwam, deed hij zijn beklag bij de burgemeester.

Daar vond hij weinig gehoor, dus ging hij naar de rechter. Die liet er geen gras over groeien en veroordeelde de zondag erop de vier ambtsdragers en ds. Gezelle Meerburg tot boetes van 80 tot 100 gulden.

De eerste officiële predikant van de gemeente, ds. A. J. Betten, vertrok in 1847 met 76 gemeenteleden, meer dan de helft, naar de Verenigde Staten. In 1856 deed ds. K. van den Bosch hetzelfde met 29 leden. Hij zette in de staat Michigan de nederzetting Noordeloos op, die nog steeds bestaat.

Een van de vertrekkende leden was Teunis Bos van der Hoek. Van hem en zijn vrouw zijn alle brieven die hij van 1866 tot 1895 naar hun familie in Nederland zond, bewaard gebleven. Ze zijn te lezen op de website van de gemeente.

Twee bekende CGK’ers die lid zijn geweest van de gemeente zijn de CGK-zendeling ds. A. Bikker en dogmaticus prof. dr. J. van Genderen.

Boodschap

De cgk van Noordeloos, die 570 leden en doopleden telt, is een echte streekgemeente. De leden komen uit meer dan vijftien plaatsen, zegt scriba F. van der Ham (70), die al zijn hele leven in het dorp woont.

Bijna de helft van de gemeente is jonger dan 25 jaar. „We hebben een zondagsschool, drie jeugdverenigingen. Ook worden hier regelmatig jeugdcontactavonden gehouden, waar zo’n vijftig jongeren op afkomen.” Verder zijn er twee Bijbelkringen, een Bijbelstudiemorgen voor vrouwen, twee koren en diverse commissies, waaronder een voor de zending.

De gemeente, die uit de Herziene Statenvertaling leest en niet-ritmisch zingt uit de psalmberijming van 1773, houdt volgens Van der Ham van een „behoudende, indringende prediking. Er wordt hier een persoonlijke boodschap gebracht van zonde en genade. Discussie over vrouwelijke ambtsdragers kennen wij hier niet; bij alle cgk’s in de Alblasserwaard niet, denk ik.”

Met de hervormde gemeente in het dorp zijn er goede contacten. „Met deze gemeente vindt het meeste grensverkeer plaats. De afstand tot de gereformeerde kerk is wat groter.”

Gescheiden

„Kijk, ds. Capellen laat op zijn klompen de hond uit.” Koster Aart van den Dool (67) wijst vanuit zijn woonkamerraam naar buiten. „Die klompen kreeg hij als welkomstcadeau van de jeugdvereniging.”

Vanuit zijn kosterswoning, een voormalige boerderij, heeft hij zicht op het kerkgebouw van de cgk en de pastorie. „Ik kan precies zien wanneer de kerkenraadsvergadering is afgelopen.”

Van den Dool woont en kerkt al zijn hele leven in Noordeloos. In het begin van hun kosterschap woonden hij en zijn vrouw Betsie in een klein huisje aan de overkant van de provinciale weg. „Toen deze boerderij naast de kerk in 1980 te koop kwam, zei ds. P. Overduin, die bij ons kwam preken: „Dat is vast van de Heere. Die wil dat jullie nog wat langer koster blijven.””

Hij herinnert zich de tijd dat mannen en vrouwen gescheiden zaten. „Mijn oma zat voorin, mijn opa achterin. De gemeente bestond voornamelijk uit boeren uit het dorp. Nu zijn dat er nog maar een handjevol.”

Elke zaterdagochtend om kwart voor zeven komt Van den Dool met een groep gemeenteleden samen om te bidden. „In onze kerken bestempelen wij zo’n initiatief algauw als evangelisch. Maar ik heb in Schotland ervaren hoe zegenrijk zo’n bidstond kan zijn.”

Met circa vijftien personen legt hij de „noden en zorgen in de gemeente aan de Heere voor. Wij bidden voor zieken, voor de vervolgde kerk, voor Israël en voor jongeren die afgehaakt zijn. God doet wonderen op het gebed. Hij heeft jongeren die afgedwaald waren weer bij de kerk gebracht.”

Het echtpaar is behalve koster ook beheerder van de Woord en Daadwinkel achter zijn huis. De voormalige stallen staan boordevol met tweedehands goed. Rijen boeken op alfabet van de schrijver, meubilair, kleding, hoeden, huishoudelijke artikelen, kinderwagens, fietszitjes. De opbrengst gaat naar christelijke projecten in de derde wereld.

De openingstijden zijn strikter dan vroeger. „Vroeger waren we open als we thuis waren, maar dat werd te gek. Soms kwam er ’s avonds om halfelf nog iemand langs om een koffiepot te vragen. Nu hanteren we vrij strakke tijden.”

Over de toekomst van de christelijke gereformeerde kerk in Noordeloos is Van den Dool hoopvol. „Die ligt in de handen van de Heere. Wij zijn een groeiende gemeente, dus dat is positief. Helaas gaat het vooral om aanwas van binnenuit. Wereldlingen verwelkomen we hier weinig.”

Scriba Van der Ham: „Jonge, pasgetrouwde stellen weten de weg naar onze kerk te vinden. De persoonlijke prediking en de goede sfeer in de gemeente spreken hen aan.” Om er dan aan toe te voegen: „Ik wil ervoor waken om onze gemeente op te hemelen. Ook hier kennen wij onze zorgen over jongeren die de kerk verlaten. Die dat in de pastorie komen vertellen. Dat konden wij ons vijftig jaar geleden niet voorstellen. Wij zijn een gemeente buiten het paradijs.” Glimlachend: „Maar dan wel een hele mooie.”

„Ik wil niet meer weg uit dit dorp”

Adriënne Blokland (20) geniet van de rust en de vrijheid in Noordeloos. De pas afgestudeerde studente verpleegkunde aan het Hoornbeeck College in Rotterdam is er opgegroeid. „Mijn vrienden en familie wonen bijna allemaal in het dorp. Mensen zijn hier meer betrokken op elkaar dan in de stad. Daar gaat het er onpersoonlijker aan toe.”

In 2018 deed Adriënne belijdenis in de christelijke gereformeerde kerk in Noordeloos. Op dit moment zit ze in het bestuur van de jeugdvereniging +16 van de gemeente. „Een leuke vereniging van ongeveer 35 leden. Ik behoor tot de oudsten, maar dat vind ik niet erg. Ik heb het er super naar mijn zin.”

In september begint ze aan een nieuwe baan in het St. Antoniusziekenhuis in Nieuwegein. Ze ziet zichzelf niet gauw vertrekken uit Noordeloos. „Zeg nooit nooit. Ik heb nu geen relatie. Als ik die krijg, kan het zijn dat ik moet verhuizen. Maar als het even kan, wil ik hier blijven wonen.”

Oudste cgk van Nederland

De christelijke gereformeerde kerk in Noordeloos was in 1892 de eerste cgk die niet meeging in het nieuwe kerkverband de Gereformeerde Kerken in Nederland. Dat was opgericht door de staatsman-predikant Abraham Kuyper.

Ds. H. A. Jonkman, die destijds predikant was van de gemeente, zei in een verklaring hierover „dat hij niet kan meegaan en meegaat, doordien het beginsel der scheiding van 1834 wordt miskend en begraven tot in de naam toe. Christelijke Gereformeerde Kerk of gemeente moet nu zijn (omdat de dolerenden de naam christelijk niet konden overnemen) Gereformeerde Kerken in Nederland, door de synode aanvaard.”

Ds. Jonkman verklaarde dat de gemeente christelijke gereformeerde kerk en hij christelijk gereformeerde predikant is en blijft. Door dit besluit is Noordeloos de oudste christelijke gereformeerde kerk in Nederland. Kort daarna volgden de kerken van Teuge en Zierikzee.