EIk mens heeft te maken met techniek. Ook een christen. Wanneer we alle techniek om ons heen wegdenken, blijft er waarschijnlijk weinig over. In feite omvat techniek alles wat mensen bedacht hebben voor een praktisch doel en wat uit materialen gemaakt is.

Slechts de aanwezigheid van techniek en technische hulpmiddelen stelt al voor keuzes: een schroevendraaier kan gebruikt worden als een steekwapen, een vliegtuig kan gebruikt worden ten dienste van de zending, maar kan ook ingezet worden als een moordwapen. Deze willekeurige voorbeelden laten zien dat techniek niet neutraal is. Ze vraagt altijd om keuzes. Een it-ondernemer ziet zich daarbij voor andere keuzes geplaatst dan de bouwvakker, en de ontwerpende ingenieur moet andere vragen stellen dan de politicus of schoolbestuurder.

Voor de christen is er een gemeenschappelijk kader voor het toetsen van techniek. Een kader dat de juiste vragen leert stellen zonder te pretenderen kant-en-klare antwoorden te geven, een kader dat ons aangereikt wordt door Bijbelse principes.

Om die principes scherp te krijgen, dienen twee Bijbelse lijnen onderscheiden te worden. De eerste lijn wordt ons bij de schepping aangereikt. De mens krijgt de opdracht de hof van Eden, die intrinsiek goed was, te bouwen en te bewaren (Genesis 2:15). God heeft de mens kennis en creativiteit gegeven om invloed uit te oefenen op zijn omgeving, om rentmeester te zijn over de door Hem geschapen werkelijkheid. Hier ligt het begin van wetenschap en techniek. Techniek met als doel de eer van God te verhogen en het welzijn van het geschapene te bevorderen. Dit goddelijke doel met de mens vormt het grondvlak voor een kader waarbinnen een christen techniek bevraagt en beoordeelt.

Creativiteit

De tweede lijn is de onderkenning van de verwoestende gevolgen van de zondeval, waardoor de mens een vloek over zichzelf en de schepping afgeroepen heeft. In deze gebroken werkelijkheid krijgt techniek de rol om de gevolgen van de vloek tijdelijk te bestrijden. Sinds de zondeval is bijvoorbeeld medische technologie nodig. Bovendien, de mens is door de zondeval het juiste gebruik van zijn resterende kennis en creativiteit verloren. Een kwalijk gevolg hiervan is dat techniek na de zondeval bij uitstek het machtsmiddel blijkt waardoor de mens meent het paradijs weer terug op aarde te krijgen.

Deze dualiteit in techniek tussen Gods beoogde doel enerzijds en de gebroken werkelijkheid anderzijds vormt een voortdurend spanningsveld in het Bijbelse spreken over techniek. Aan de ene kant lijkt techniek gekaapt door de zondige mens; lees slechts de geschiedenis van de torenbouw van Babel in Genesis 11. Anderzijds laat God zien dat techniek ook na de zondeval in Zijn dienst kan staan. God redt de mensheid via het geslacht van Noach door een ark. Bezaleël en Aholiab worden vervuld met de ”Geest Gods” om de bouw van de tabernakel uit te voeren zoals God opgedragen had. Juist vanwege dit spanningsveld moet een christen aanspreekbaar zijn op de vraag of een bepaalde techniek of technologie beantwoordt aan het oorspronkelijke doel van God met techniek en wetenschap.

Richtsnoer

Het Bijbelse kader biedt handvatten om techniek te bevragen. In de eerste plaats kunnen we dat doen aan de hand van de Tien Geboden die God gegeven heeft als richtsnoer voor het leven. Heel praktische vragen kunnen gesteld worden met betrekking tot een bepaalde techniek of technologie: Stellen we ons vertrouwen erop (eerste gebod)? Leidt die tot een oppervlakkig spreken over God (derde gebod)? Zijn we van slag wanneer we haar niet kunnen gebruiken en bijvoorbeeld een ogenblik offline zijn (vierde gebod)? Heeft ze een ontwrichtende impact op gezagsverhoudingen (vijfde gebod)? Is ze ter bevordering van het leven of vormt ze er juist een bedreiging voor (zesde gebod)? Leidt een besluit slechts tot voordeel van de (digitale) elite, of is er oog voor het zwakke in de samenleving (achtste gebod)? Wekt ze de begeerte naar steeds meer of zelfs een onbeperkt genot (tiende gebod)?

Naast de Tien Geboden biedt de vrucht van de Geest waar Paulus in Galaten 5 over spreekt ook handvatten om de techniek te bevragen: Is het gebruik ervan tot welzijn van de naaste (liefde)? Perst ze mezelf of anderen niet in een digitale dwangbuis (vrede/harmonie)? Strekt ze enkel tot plat vermaak of dient ze ter bevordering van de ware vreugde (blijdschap)? Overschat ik het beperkte kennen en kunnen van de mens niet (zachtmoedigheid/bescheidenheid)? Houd ik voor ogen dat veel natuurlijke bronnen eindig zijn (matigheid)?

Het Bijbelse kader bewaart bovendien voor ongegronde angst: het slechte gebruik van techniek wordt omsloten door schepping en herschepping, waarin God als de Almachtige boven het menselijke kunnen staat.

Razendsnel

Technologische ontwikkelingen volgen elkaar razendsnel op. Als individu is het onmogelijk om de ontwikkelingen bij te benen, laat staan om de implicaties ervan te overzien. Daarom is bezinning nodig, dienen we elkaar op te scherpen en moeten we radicale keuzes onder ogen durven zien. Zeg nooit van een bepaalde ontwikkeling dat deze er niet zal komen. Het verleden heeft veelal het tegendeel bewezen. God zelf, als de volmaakte Hartenkenner, zegt in Genesis 11:6 dat niets van wat de mens zal voornemen om te maken voor hem onmogelijk zal zijn.

Het Bijbelse kader geeft geen kant-en-klare antwoorden, maar biedt handvatten om vragen te stellen, om keuzes te maken. Met dat doel beoogt de denktank Techthics een netwerk van experts uit verschillende disciplines te vormen, een vraagbaak te zijn voor beleidsmakers, (school)bestuurders en kerkenraden, en handreikingen te doen voor persoonlijke bezinning, voor het onderwijs van MBO tot WO en voor werknemers in alle lagen van de samenleving. Om de negatieve kanten van de technologische ontwikkelingen te onderkennen en te weren, en te streven naar een gebruik van techniek zoals door God bedoeld.

Ir. J. M. Maljaars en dr. ir. H. J. Peters participeren in het Techthics initiatief. Prof. dr. Marc J. de Vries is hoogleraar christelijke filosofie aan de TU Delft.