Meteen de eerste keer dat Thierry Baudet met de Statenverkiezingen meedeed, werd hij de grootste. Daarmee vestigde hij een record. Wat wil de populist met zijn FVD bereiken? Een kennismaking in de vorm van tien stellingen.
1. Er is niets bijzonders aan de opkomst van Baudet. Zijn succes is in grote lijnen vergelijkbaar met dat van Pim Fortuyn (LPF) in 2002, Jan Marijnissen (SP) in 2006 en Geert Wilders (PVV) in 2010.
Er zijn zeker overeenkomsten tussen de pianospelende intellectueel Baudet en worstenmaker Marijnissen uit Oss, dandy Fortuyn met zijn hondjes en zijn butler uit Rotterdam en ”minder-Marokkanen”-voorman Wilders van de PVV. Alle vier stonden ze aan de basis van een nieuwe beweging (hoewel Marijnissen eigenlijk een al bestaande partij revitaliseerde) en wisten ze het zeteltal voor hun partij bij tenminste één Kamerverkiezing tot grote hoogte te stuwen. En ja, alle vier behoren ze ook tot de populistenfamilie. In naam van het volk verzetten ze zich tegen de bestuurlijke elite die de belangen van dat volk verkwanselde voor eigen gewin.
Wat het succes van Marijnissen, Fortuyn en Wilders aanzienlijk heeft beperkt, is dat hun partijen niet dan wel slechts kortstondig of zijdelings hebben meegeregeerd. Daardoor bleef hun invloed beperkt tot het agenderen van heikele thema’s (asielbeleid, topsalarissen in de publieke sector); iets wat –eerlijk is eerlijk– in een aantal gevallen tot strengere wetgeving heeft geleid. Of Baudet ooit aan regeren zal toekomen, staat nog te bezien.
2. Populisten zoals Baudet zijn laf. Ze wachten tot partijen die regeringsverantwoordelijkheid durven te nemen, compromissen moeten sluiten en slaan dan hun slag.
Vast staat dat alle populisten, ook Baudet, acteren op een voedingsbodem van op drift geraakte kiezers als gevolg van de ontzuiling, wegvallende sociale zekerheden, angst voor de teloorgang van de nationale cultuur en identiteit, en een almaar groeiende afkeer onder burgers van de overheid.
Baudet kan echter meer dan onlustgevoelens aanwakkeren. Zie zijn optreden tijdens het debat over het VN-migratiepact van Marrakesh, vorig jaar. Een document dat door het kabinet werd afgedaan als een soort diplomatieke intentieverklaring veranderde door toedoen van het FVD in de beeldvorming in een soort laissez-passer voor alle vluchtelingen. Baudet liet het debat kantelen en keerde de bewijslast om: het kabinet moest aantonen dat de VN-resolutie juridisch niet bindend was.
In het klimaatdebat doet hij min of meer hetzelfde. Enkele dagen voor de verkiezingen kondigde het kabinet nog snel een verlaging van de energiebelasting aan. Dat was te laat. In de campagne had Baudet al uitvoerig geschermd met eigen berekeningen. Daaruit zou blijken dat de nieuwe klimaatregelingen alles bij elkaar het schrikbarende bedrag van duizend miljard euro zouden gaan kosten. Een deel van de kiezers was er mede daardoor al lang van overtuigd geraakt dat er een klimaatgekte was losgebarsten in Nederland en stemde, om een tegengeluid te laten horen, op Baudet.
3. Populisten zoals Baudet zijn meer geïnteresseerd in zichzelf dan in politiek beleid.
Een complicerende factor is dat het persoonlijke en het politieke bij hen nogal eens samenvalt. Wilders laat geen moment onbenut om duidelijk te maken dat hij bereid is zijn persoonlijke bewegingsvrijheid op te offeren voor zijn idealen. Marijnissens publiciteitsstunts waren altijd inhoudelijk, maar daarnaast ook onmiskenbaar bedoeld om zijn rebelse Pietje Bell-imago verder te versterken.
Professor Pim schreef zijn achternaam bewust met een y (Fortuyn in plaats van Fortuijn), omdat hij dat voornamer vond. Als de fotografen van de roddelbladen hem dat vroegen, poseerde hij thuis naakt in bad, een sigaar in de hand. Ook Baudet postte vorig jaar zomer een naaktfoto, gemaakt bij een zwembad of een strand.
Waarom neemt deze hang naar aandacht van politiek leiders die zichzelf beschouwen als een messias soms Himalayaanse proporties aan? Het is opvallend hoe vaak Thierry Baudet in interviews diverse van zijn rancuneuze, aandachttrekkende uitingen onderbouwt door te verwijzen naar nare jeugdherinneringen die hem nog altijd frustreren. Als hij stelt: „Links is voor mij synoniem aan hypocriet”, blijkt dat volgens het vraaggesprek terug te voeren op een traumatisch schoolreisje. Jongens die stoer genoeg waren, mochten met elkaar op de kamer liggen. Thierry bleef alleen over met een nerd en de (kennelijk linkse) docent greep niet in.
Historicus Gerrit Voerman sloot niet uit dat Fortuyns beroemde woede-uitbarstingen over de Haagse banencaroussel mede werden aangewakkerd doordat noch PvdA, noch VVD, noch CDA hem een functie van formaat wilden aanbieden. Wraakzucht en gekrenkte trots als brandstof voor de populist? Mogelijk dat een psychologisch getinte verklaring een kern van waarheid bevat.
4. Baudet gaat nog opzichtiger flirten met omstreden gedachtengoed dan Fortuyn en Wilders ooit hebben gedaan.
In zijn spraakmakende overwinningsspeech van vorige week stelde Baudet dat Nederland „net als al die andere landen van onze boreale wereld kapot wordt gemaakt door mensen die ons juist zouden moeten beschermen.” Het woord „boreaal” leidde daarop tot veel discussie. Sommige extreemrechtse politici, zoals de Fransman Le Pen, gebruikten het om aan te geven dat Europa van oorsprong uit een bevolking van blanken bestond en dat dat zo moet blijven. Donderdag twitterde Baudet: „Kan die gekkigheid over het woord nu eens afgelopen zijn?” Boreaal betekent volgens hem gewoon: het westelijk halfrond.
Toch was het niet de eerste keer dat hij met een dubieuze woordkeus de aandacht trok. In het Franse conservatieve tijdschrift Valeurs actuelles schreef hij in 2015: „Elke dag vinden gevechten plaats in ons eigen lichaam, talloze hoeveelheden bacteriën worden vernietigd. Alles, in het leven, wordt gerealiseerd door het gevecht. Wie niet vecht, sterft.” Na de massa-immigratie ter sprake te hebben gebracht, concludeert hij dat het tijd is voor „radicale actie.” Vergelijkbare noties over ziek-zijn en over de noodzaak om het lichaam van het land snel te ontdoen van vijandige elementen doken ook later op.
Een en ander roept volgens politicoloog Cas Mudde (universiteit van Georgia, VS) en historicus Thijs Kleinpaste (universiteit van Georgetown, VS) de vraag op welke verschuiving in zijn denken Baudet zoal heeft doorgemaakt. Eerst oriënteerde hij zich op het ‘nostalgisch’ nationalisme, vervolgens op een meer robuuste variant van deze stroming. Dat werd gevolgd door uitingen waarin fascistische trekjes zijn te ontwaren. Op z’n minst lijkt het er dus op dat Baudet van tijd tot tijd graag zijn grenzen verkent.
5. Een Bijbelgetrouw christen kan met een gerust hart FVD stemmen.
Als christenen op het FVD stemmen doen ze dat waarschijnlijk vooral vanwege het conservatieve geluid dat de partij laat horen en vanwege het verzet van de partij tegen de massa-immigratie. Op andere onderwerpen die hen na aan het hart liggen, zoals bijvoorbeeld medische ethiek of vrijheid van onderwijs laat de partij namelijk geen christelijk geluid horen. Wel gebruikt Baudet vrijmoedig christelijke taal, zoals: „Op deze rots zullen wij onze zuil bouwen.” Het klimaatbeleid noemt hij „duurzaamheidsafgoderij.”
Baudet is echter vooral gecharmeerd van het cultuurchristendom. Het christelijke geloof is voor hem geen drijfveer voor zijn politiek bezig zijn: „Wij als FVD’ers weten dat je de metafysische grondslagen van het christendom niet hoeft te aanvaarden om toch de wederopstandingsgedachte als leidend motief van de westerse beschaving te kunnen aanvaarden.”
6. Eigenlijk heeft het FVD vorige week gewoon de plek ingenomen van de PVV.
Niet helemaal, Baudet heeft hoe dan ook een nieuw kiezersarsenaal aangeboord en haalde ook stemmen weg bij VVD en CDA. Bij elkaar zijn het FVD en de PVV nu groter dan de PVV ooit was.
7. Baudet kan de kiezers die hij vorige week nieuw aan zich wist te binden zomaar weer verliezen aan Wilders.
Uitgesloten is dat niet, maar zoals gezegd lijkt het er toch op dat Baudet een nieuw type rechts-nationalistische kiezer aan zich heeft weten te binden. Een aanwijzing daarvoor is dat zijn partij vorige week de grootste werd in gemeenten waar Fortuyn of Wilders dat nooit zijn geweest; langs de Zuid-Hollandse kuststrook in Katwijk, Noordwijk, Lisse en Hillegom, in een kring van Noord-Hollandse gemeenten, zoals Zandvoort, Haarlemmermeer, Aalsmeer, Uithoorn en Uitgeest en in een aantal gemeenten in Groningen en Gelderland.
Bovendien, het percentage hoger opgeleide kiezers (hbo of hoger) is bij het FVD twee keer zo groot als bij de PVV: 23 tegenover 11 procent. Mogelijk, zo poneerde de Nijmeegse socioloog Niels Spierings deze week, is het Forum mede een vluchtheuvel voor hoogopgeleide, blanke mannen die zich het slachtoffer voelen van het #MeToo-debat of die beducht zijn voor de gevolgen van het almaar voortgaande emancipatie- en genderdebat. Deze kiezers, zo beargumenteerde hij, worden niet aangesproken door Wilders’ tirades over Polen die onze uitzendbanen inpikken of over statushouders die onze huurwoningen toegewezen krijgen. Daar zijn ze te welvarend voor. Wel vrezen ze dat bijvoorbeeld veranderingen in de traditionele man-vrouwverhouding hun status of hun carrièrekansen nadelig kunnen beïnvloeden.
8. Het is positief dat Baudet compromissen wil sluiten. Zo kan hij zijn stempel drukken op het klimaat- en asielbeleid.
Baudet heeft in de aanloop naar de verkiezingen laten weten dat hij bereid is compromissen te sluiten en zo de coalitie van VVD, CDA, D66 en CU in de Senaat aan een meerderheid te helpen. Enkele weken later verbond hij daar wel voorwaarden aan: Stoppen met het „onzinnige” klimaatbeleid, de grenzen sluiten en de bewindslieden Ollongren (Binnenlandse Zaken), Wiebes (Klimaat) en Harbers (Asiel) wegsturen. Premier Rutte heeft gezegd dat hij veel gaat bellen en veel koffie gaat drinken om de kabinetsplannen toch aan een meerderheid te helpen. Maar vanwege deze opstelling van Baudet hoeft Rutte voor de FVD-voorman zijn koffiezetapparaat niet eens aan te zetten.
9. Het is niet uitgesloten dat Baudet Forum voor Democratie gaat omvormen tot de conservatieve partij waar Nederland al enkele decennia op wacht.
Tussen de steeds linksere VVD en de extreme PVV ontstaat inderdaad ruimte voor een conservatieve partij. Baudet duikt in dat gat. Hij waardeert de geschiedenis van ons land en wil de banden met tradities herstellen. In die zin lijkt hij een beetje een nieuwe Bolkestein, wat Rutte duidelijk niet is. Hij wil het goede wat nu in de wereld is „verbinden met onze oude wortels en zo het land weer laten bloeien.” Maar wat dat concreet betekent, heeft hij nog niet duidelijk gemaakt. Vooralsnog blijft het bij fraaie woorden en mooie volzinnen.
10. Bij de eerstkomende Tweede Kamerverkiezingen wordt FVD de grootste partij.
Baudet zal zich de komende jaren blijven afzetten tegen wat hij noemt ”de elite” en ”het partijkartel”. Dat gaat er bij veel kiezers in als gesneden koek. Ook zal hij blijven protesteren tegen „ongecontroleerde immigratie, linkse indoctrinatie in het onderwijs, de machtsuitbreiding van de EU en de klimaatketterij.” De gevestigde politieke partijen hebben vooralsnog geen antwoorden op de vragen die ontevreden burgers stellen. Bovendien, veel kiezers willen graag bij een winnaar horen. Een voortgaande groei van het FVD is dus zeker niet uitgesloten.
