Tien jaar voordat het woord internet in 1974 werd bedacht, bestond de huidige kansspelwet al. Van digitale casino’s had nog nooit iemand gehoord. Inmiddels gokken –met name jongeren– steeds vaker vanachter de smartphone of computer. De websites die hun ongewenste gedrag faciliteren, zijn illegaal. Maar professioneel. En dus goed genoeg voor de doelgroep.

Toch spelen mensen liever op een website die door de overheid is gereguleerd, weet Tony van Rooij van het Trimbos instituut. Hij deed onderzoek onder gokkers in België, waar online kansspelen zes jaar terug werden gelegaliseerd. „Mensen stallen hun geld het liefst bij een betrouwbare partij. Als een gokbedrijf dat in een belastingparadijs is gevestigd, winst niet wil uitbetalen, heb je een probleem. Wanneer je met Holland Casino overhoop ligt, kun je een rechtszaak aanspannen.”

Een meerderheid van de Tweede Kamer besloot twee zomers geleden dat online gokken legaal moest worden. Zo kan de Kansspelautoriteit toezicht houden op casino’s die aan de wet willen voldoen. Om een vergunning te krijgen, moet zo’n gokplek aan voorwaarden voldoen. Webcasino’s zijn onder de nieuwe kansspelwet bijvoorbeeld verplicht verslaving zoveel mogelijk te voorkomen. Erwin van Lambaart, directeur van Holland Casino, zegt dat het gokconcern veel mogelijkheden heeft om verslaving snel in de smiezen te krijgen. „Door slimme algoritmen in de software kunnen wij direct zien dat iemands speelpatroon drastisch verandert.”

Puinhoop

Zulke technische maatregelen zullen effect hebben, stelt Arie Dijkstra, hoogleraar sociale psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. „Als je tijdens het gokken bij een legaal Nederlands casino een pop-up krijgt: „Beste Hendrik, je hebt deze maand al 67 keer iets ingezet en 500 euro verloren”, kan dat een schokeffect teweegbrengen. Dat brengt je terug in de realiteit. En wat dacht je dat er gebeurt als het systeem zegt dat je geen geld meer mag storten?”

Wanneer een speler problematisch gedrag blijft vertonen, moet het casino dat melden bij de Kansspelautoriteit. Die kan een speler een gokverbod opleggen. Mensen die op de landelijke lijst staan, kunnen dan niet langer gebruik maken van het legale gokaanbod in Nederland. Het is het zwaarste wapen dat de Kansspelautoriteit met de nieuwe kansspelwet krijgt in de strijd tegen gokverslaving.

Ondanks alle preventiemaatregelen die in de nieuwe wet worden opgenomen, staat verslavingsexpertisecentrum Trimbos niet te juichen bij de nieuwe wet. Onderzoeker Tony van Rooij: „We zijn behoedzaam. Het is natuurlijk raar dat Nederland als een van de laatste landen in Europa geen gereguleerde online gokmarkt heeft. We weten dat Nederlandse jongeren spelen op buitenlandse websites die niet bijdragen aan de bestrijding van kansspelverslaving.”

Legaliseren „kan een goed idee zijn”, meent Van Rooij. Toch is hij bezorgd. „Het is onduidelijk hoe de markt zich zal ontwikkelen. Ik vermoed dat meer mensen zullen gaan gokken. Regulering leidde in andere landen soms tot onvoorziene problemen. In België is de reclame helemaal uit de hand gelopen.”

Tijdens het wereldkampioenschap voetbal in de zomer van 2018 verdubbelde het aantal gokkers. „Wedden doen we allemaal, alleen echte spelers zetten in”, luidden de legale gokreclameslogans tussen de voetbalwedstrijden door.

Overheidskeurmerk

Het is een „veilige gok” om te stellen dat het aantal gokverslaafden zal stijgen, meent ook hoogleraar Dijkstra. „Online gokken krijgt met deze wet het overheidskeurmerk dit-is-oké”, meent de verslavingsexpert. „Zo wordt een heel blik nieuwe mensen opengetrokken die aan kansspelen gaan deelnemen. Brave burgers die niet aan illegale praktijken wilden meedoen, of niet wisten dat de politie niet handhaaft op illegaal gokken, zullen sneller geneigd zijn een potje te spelen.” Zelf sluit de hoogleraar ook niet uit het een keer te proberen.

Maar niet alleen het „overheidskeurmerk” en mogelijke reclame zullen meer mensen naar digitale casino’s lokken, denkt Dijkstra. Alleen al dat het eenvoudiger wordt om een potje te pokeren, zorgt er voor dat meer mensen het gaan doen.

Drempel

Reformatorische mensen zijn minder vaak verslaafd aan gokken dan evangelische en seculiere landgenoten, stelt verslavingsarts Sjacco van Iwaarden, werkzaam bij De Hoop GGZ. „Landelijk is voor zo’n 4 procent van de verslaafden gokken het hoofdprobleem. Onder onze reformatorische cliënten is dat, schat ik, zo’n 1 procent.” Het aantal patiënten dat naast bijvoorbeeld een andere verslaving ook nog gokt, schat de arts op 5 tot 10 procent.

Van Iwaarden ziet dat de drempel om met gokken te beginnen voor reformatorische mensen hoger is dan voor seculiere Nederlanders. „De meeste kerkelijke mensen zullen niet zo gemakkelijk een casino binnenlopen.”

De gokverslavingsproblematiek onder reformatorische mensen zal wel gelijktrekken als de Wet kansspelen op afstand wordt ingevoerd, vermoedt Van Iwaarden, zelf reformatorisch. „De verslavingscijfers van deze groep trekken sowieso al langzaam gelijk met de algemene bevolking. Blowen kwam vroeger vrij beperkt voor, maar is nu genormaliseerd. Gameverslaving onder refo’s neemt momenteel een vlucht en gokken zal daar achteraan komen. Met het gebruik van de smartphone en de toegankelijkheid van internet verdwijnen sociale drempels om aan dit gedrag te beginnen.”

De enige reden dat refojongeren minder gokken dan seculiere leeftijdsgenoten, is omdat ze er minder mee in aanraking komen, denkt Van Iwaarden. „Op marktplaats.nl kom je geen advertenties voor goksites tegen. Zo’n advertentie prikkelt jongeren, ook reformatorische. Voor je het weet doen ze mee.”

Van Iwaarden vreest dat vooral onder jonge mensen gokverslaving sterk zal toenemen. Tot 25 jaar zijn mensen vatbaarder voor online gokken. Niet alleen weten ze de weg op internet, maar ze zijn sowieso kwetsbaarder om een verslaving te ontwikkelen. Ze denken minder na over de gevolgen op lange termijn. 90 procent van de verslaafden ontwikkelt een verslavingspatroon in de adolescentie.”

Jongeren zijn vooral vatbaarder voor een verslaving als ze in een gezin opgroeien waar dingen streng verboden worden, stelt Van Iwaarden. „Als jongeren iets echt niet mogen, doen ze het juist.” Daarnaast zijn ook laagopgeleiden, allochtonen en mensen met andere psychische problemen vatbaarder voor een verslaving.

Weggegooid geld

Ruim vier miljoen Nederlanders kopen ieder jaar in december een staatslot om mee te dingen naar de oudejaarsjackpot van de Staatsloterij. Terwijl de kans dat een deelnemer een dakpan op zijn hoofd krijgt, groter is dan dat dat hij de hoofdprijs wint, becijferde econoom Ruud Koning.

De enige manier om te begrijpen waarom mensen massaal hun geld weggooien, is omdat het leuk is. Dat stelt hoogleraar Dijkstra, gespecialiseerd in verslavingen. „Al die mensen denken:ik investeer iets om een kans te maken er iets veel beters voor terug te krijgen. Dat het leuk is, maakt het potentieel verslavend.”

Censuur

Reformatorische gokverslaafden maken niet alleen fysiek, psychisch en sociaal brokken. Ze raken vaak ook kerkelijk in de problemen. „In reformatorische kerken is er veel onbekendheid met het fenomeen gokverslaving”, weet Van Iwaarden. „Verslaafden worden snel veroordeeld. Soms zet de kerkenraad iemand zelfs onder censuur. Dat is jammer, want een verslaafde is ziek, en als je zo’n persoon buitensluit, duw je iemand meer in het verslavingsgedrag.” De verslavingsarts zou liever zien dat kerkgangers om een verslaafde heen gaan staan.

Een reformatorische gokker kan, juist vanwege zijn levensovertuiging, diep in de put belanden, weet Van Iwaarden. „Omdat hij of zij zich niet alleen schuldig voelt tegenover zichzelf en anderen, maar ook tegenover God.” Toch kan het geloof ook houvast bieden. „Ik ontmoet mensen die in het diepst van hun bestaan, als ze helemaal zijn vastgelopen, zich vastklampen aan het Woord. Uit de diepte gaan bidden.”

Als online gokken legaal wordt, zullen meer mensen gaan gokken en ook meer mensen verslaafd raken, stelt Dijkstra. Toch ziet hij ook lichtpuntjes. „In 2013 was er al sprake van dat online gokken zou worden gelegaliseerd. We praten er nu nog steeds over. Dat kan alleen maar betekenen dat we ons goed bewust zijn van de mogelijke problemen en daar oplossingen voor willen bedenken.”

Typisch liberaal

„Waar in de vorige kabinetsperiodes vooral de risico’s bepalend zijn geweest voor de invulling van het gokbeleid, acht ik thans een meer eigentijdse benadering van dit beleidsveld wenselijk”, schreef VVD-staatssecretaris Teeven in april 2011 aan de Tweede Kamer. Het resultaat van die benadering is de nieuwe gokwet waarover de Eerste Kamer dinsdag stemt.

Al was Teeven al weer bewindsman af toen de wet in de Tweede Kamer een meerderheid haalde, ze is een onvervalst liberaal product. Paars (VVD, PvdA en D66) plus de PVV zijn ook in de Senaat in de meerderheid. Niemand kan daarom verbaasd zijn als de wet ook daar een meerderheid haalt.

De christelijke partijen in de Senaat kweten zich de afgelopen weken met verve van hun taak om de bijrol die voor hen was weggelegd zo goed mogelijk in te vullen. Zo brachten de senatoren Van Dijk (SGP) en Bikker (CU) in de slotfase beiden nog een motie in stelling. Die van Van Dijk roept het kabinet op alsnog een verbod op reclame voor (online) gokken te overwegen, maar oogt ondanks de steun van SP, CU en PvdD kansloos. Terzijde, GroenLinks wil in een motie onmiddellijk een algeheel reclameverbod, maar dreigt zelfs met de steun van CDA, SP, CU, SGP, PvdD en OSF niet verder te komen dan 33 zetels. Alleen Bikkers oproep heeft kans van slagen: Veilig stellen dat bij de afgesproken evaluatie over drie jaar in elk geval wordt nagegaan of extra maatregelen om te voorkomen dat jongeren probleemgokkers worden nodig zijn.