„Zwaar depressieve mensen zeggen weleens: „Het lijkt alsof ik op de bodem van een put zit.” Ik herken dat gevoel. Ik ervoer zelfs dat ik in een put zonder bodem was beland. Het werd donkerder en donkerder. Ik bleef thuis maar op de bank zitten. Ik voelde geen enkele motivatie om ook maar enigszins in beweging te komen. De stap naar de winkel was te groot. Eigenlijk had ik een fles frisdrank nodig, maar ik nam genoegen met water. Als je depressief bent, glijdt alles langs je heen. Zelfs als je humor fantastisch vindt, brengt niets je aan het lachen.

Heibel

Tot mijn zevende woonde ik in Amsterdam. Samen met mijn vader, moeder, een jonger zusje en een oudere broer. Moeder overleed in 2017, vader in 2015. Oorspronkelijk komen mijn ouders uit Stadskanaal. Vader was obductieassistent in het Amsterdamse Andreas Ziekenhuis. Hij sneed dus in lichamen. Moeder werkte aanvankelijk als verpleegkundige, maar is later afgekeurd.

Ik heb in mijn jeugd een gevoel van veiligheid gemist. Altijd moest ik op mijn tenen lopen en ik voelde me in zekere zin overbodig. Heel tekenend is een foto uit die tijd, waarin ik als klein jochie onder een salontafel lig te slapen. Alsof ik me wilde verbergen.

Mijn ouders hadden geen goed huwelijk. Altijd heibel. Mijn Indonesische vader was erg dominant, op het militaristische af. Moeder was manipulatief, ze speelde met onze gevoelens en emoties. Ze beloofde om iets niet aan vader door te vertellen, maar deed het toch. En dan kreeg ik een pak slaag van vader.

Autoradio’s

Toen we in mijn tienerjaren naar Purmerend verhuisden, kwamen mijn sluimerende psychiatrische problemen openbaar. Op straat werd ik baldadig en agressief. Ik stal autoradio’s en een brommer en was betrokken bij vechtpartijen.

Rond mijn zestiende ging het helemaal mis. Toen belandde ik in mijn eerste psychose. Nadat mijn vriendin onze relatie verbrak, deed ik een poging mijn leven te beëindigen. Ik leed zó aan mijn liefdesverdriet. Mijn ex-vriendin besloot om naar Amerika te gaan. Ik was erg verward. Er ontstond voortdurend kortsluiting in mijn hoofd. Ik schreeuwde veel en zat diep in de put. Even later kon ik ineens erg vrolijk zijn om een kwinkslag. Het ene moment was ik boos op mijn ex-vriendin. Het andere ogenblik gunde ik haar het avontuur in Amerika. Vanaf die tijd ben ik zo’n 22 jaar lang bij allerlei hulpverleners langs geweest. Van de een naar de ander. Ik heb heel wat antidepressiva geslikt.

In 1996 pleegde ik samen met een andere man een gewapende overval op twee bejaarde mensen in Nunspeet. Ik kende mijn slachtoffers. Ik huurde van hen een huisje op hun terrein. Destijds was ik beroepsmilitair, ik had wat tijd over. Daarom verrichtte ik tuinarbeid voor die twee bejaarde mensen. Ik kreeg daar veel te weinig geld voor.

Tijdens de overval stak ik de slachtoffers in hun nek. Twee jaar cel kreeg ik voor dat misdrijf. Wat ik toen in Nunspeet deed, is verschrikkelijk. Ik heb in de rechtszaal mijn excuses aangeboden. Toen ik na de overval gearresteerd werd, voelde ik me in eerste instantie slachtoffer. Terwijl ik dader ben. Wel heb ik gemerkt dat ik gestempeld ben door mijn opvoeding. Mijn vader vond het niet verkeerd om voor eigen rechter te spelen. Nee, dat ontslaat me niet van mijn eigen verantwoordelijkheid.

Tentje

In 2004 kwam ik in een tweede psychose terecht. Dat had onder meer te maken met mijn echtscheiding. In die tijd toerde ik 2,5 maanden door Frankrijk. Ik sliep bijvoorbeeld in een tentje in de berm. Ik overwoog me aan te melden bij het Vreemdelingenlegioen en wilde een nieuwe start maken. Maar mijn broer weerhield me van dat plan. „Jij bent niet hard genoeg voor die Franse legereenheid”, zei hij.

Terug in Nederland was ik ernstig in de war. Onder invloed van een combinatie van medicijnen, drugs en drank probeerde ik mezelf van het leven te beroven. Een buurman greep in. Aan mijn ziekenhuisbed begon mijn baas tegen me te schreeuwen. Met de bedoeling me te helpen en me als het ware wakker te krijgen. Scheldend riep hij dat het mijn tijd nog niet was. Tot verbazing van velen kwam ik er in het ziekenhuis snel weer bovenop.

Brand

In 2013 belandde ik voor de derde keer in een psychose. Dat hield verband met ingrijpende relatieproblemen en grote tegenslag rond mijn schuldhulpverleningstraject en mijn woning in Enkhuizen. Ik draaide door. Ook door wietgebruik en weinig slaap. Ik voelde me het ene moment vrolijk en deelde uitgeknipte hartjes uit aan ondernemers in de buurt. Ik stond een boom te knuffelen en maakte daar een soort altaar met „Wees lief voor mij”-briefjes. Een paar dagen later werd ik in een coffeeshop agressief tegenover een Chinese man. Teruglopend naar mijn huis parkeerde ik mijn auto dwars over straat en stak ik het voertuig in brand. Schreeuwend en tierend ging ik mijn huis binnen. Toen ik boven bij het raam stond, dacht ik: Hé, wat raar, mijn auto staat in de fik. Ik belde zelf de politie en dreigde mezelf om te brengen. Half Enkhuizen stond bij mij in de straat. Op zoek naar sensatie. Een arrestatieteam heeft me ingerekend, ik heb agenten nog bedreigd met een gaspistool.

Tijdens het proces vanwege die bedreiging en de brandstichting verklaarde de rechter me ontoerekeningsvatbaar. Wel moest ik meewerken aan een psychiatrische behandeling. Vier maanden werd ik in een ggz-instelling opgenomen. Sindsdien ging het met mij de goede kant op. Ik ben de juiste hulpverleners tegengekomen. Hoewel uitkeringsinstantie UWV mij in 2013 voor 100 procent afkeurde, wilde ik per se niet thuis op de bank gaan zitten. Ik ging anderen helpen.

Gevaar

Ik heb als ervaringsdeskundige een 24-uurscontract bij ggz-instelling Noord-Holland-Noord. In die functie sta ik naast psychisch zieken. Ik bied hen een luisterend oor. Als iemand een psychose heeft doorgemaakt of suïcidaal is, kan ik daarover meepraten. Dat schept een band.

Zo kwam ik als ervaringsdeskundige in contact met een man die op de rand van een psychose zat. Hij zei: „De overheid houdt me in de gaten. Ik wil de mensheid waarschuwen. Er dreigt gevaar.” Ik probeerde als het ware tot hem door te dringen en antwoordde: „Wellicht zit er een kern van waarheid in van wat je met ons deelt. Maar besef: jouw gedachten bombarderen je tot iemand die je niet wilt zijn.” De man leek even uit zijn razernij te stappen.

Door mijn verslavingsverleden en mijn tijd in de gevangenis voel ik in bijvoorbeeld forensische klinieken al snel aan wanneer iemand in problemen verkeert. Vaak is er een klik. Een bepaalde oogopslag zegt me soms al veel. Mensen zijn vaak op de vlucht voor zichzelf. Ik probeer ze zaken vanuit een positief perspectief te laten bekijken. Stel dat iemand een ouder heeft verloren. Dan vraag ik: „Wat was er zo mooi aan die je vader of moeder?” Cliënten probeer ik zo ver te krijgen dat ze de schuld van hun ellende niet zomaar leggen bij de verkeerde pillen of de verkeerde behandelaars. Ik wil dat ze aan het werk gaan. Door met drugs te stoppen bijvoorbeeld. Want dat is troep.

Zelfbeeld

In hersteltrajecten geef ik trainingen over een gezond zelfbeeld of het aanknopen van vriendschappen. Mensen zijn vaak wantrouwend en vinden het moeilijk de juiste toon te vinden om contact met iemand te leggen. Soms is het bijvoorbeeld niet verstandig om in een gesprek meteen de diepgang op te zoeken. Dat kan afstotend werken.

Ik merk binnen de ggz steeds meer hoe belangrijk zingeving en geloof is. Of dat nou de islam of het christendom is. Mijn ouders waren aangesloten bij een baptistengemeente. Ik heb in Utrecht ook contact gezocht met zo’n gemeente, maar dat liep uiteindelijk op niets uit.

Praktische hulp geven is ook heel wezenlijk. Zo merkte ik dat een drugsverslaafde ggz-cliënt zijn oude drugsdealer als bovenbuurman had. Naast die cliënt woonde ook nog eens zijn ex-vriendin, bij haar was net een drugsdealer ingetrokken. Dan kun je op je vingers natellen dat het fout gaat. Die cliënt zat in de verkeerde omgeving en durfde de deur niet meer uit. Gelukkig konden we met hulp van de gemeente en de woningbouwstichting gedaan krijgen dat hij op een andere plek kon gaan wonen.

Tweetallen

Lang niet alle ervaringsdeskundigen blijken geschikt voor hun werk. Vorig jaar moesten we bij ggz Noord-Holland-Noord van tien van de dertig ervaringsdeskundigen afscheid nemen. Tegenwoordig werken we in tweetallen. Dan kun je elkaar opscherpen.

Om problemen te voorkomen, is het nodig dat ervaringsdeskundigen een goede opleiding krijgen. Van belang is natuurlijk dat hun eigen problematiek min of meer tot het verleden behoort. Ze moeten kunnen reflecteren op zichzelf. Verder dienen ze ervoor te waken om hun eigen hersteltraject voor te schrijven aan anderen.

Zelf heb ik bijvoorbeeld een hekel aan pillen, ik wil er niets meer mee te maken hebben. Maar voor anderen kunnen antidepressiva heel nuttig zijn. Ervaringsdeskundigen moeten niet te snel denken dat ze de ander kunnen redden. Verantwoordelijkheid voor herstel ligt vooral bij de cliënt zelf.

Gelukkig ben ik al enkele jaren stabiel. Al moet ik altijd bedacht blijven op een terugval. Mijn schuld van enkele tienduizenden euro’s hoop ik binnen een paar jaar te hebben afgelost.

Overheid en media hebben het over verwarde personen. Ik heb moeite met die term. Het woord ”verward” creëert een sfeer van gevaar en angst. Ik spreek liever over onbegrepen gedrag. We hebben het immers over mensen in nood.

Filmpje

Veel voldoening vind ik in het geven van lezingen en cursussen. Zo houd ik mijn verhaal op de Politieacademie en voor studenten psychiatrie. Op de Universiteit van Amsterdam heb ik al voor honderden studenten presentaties verzorgd. Op internet staat een filmpje waarop ik in 2013 in mijn woning in Enkhuizen sta te schreeuwen, terwijl mijn auto in de straat in brand staat. Vergeefs heb ik geprobeerd om via het Noordhollands Dagblad dat filmpje van internet te krijgen. Maar de journalist die die beelden heeft gemaakt, staat in zijn recht. Dus blijft dat filmpje op het web staan.

Nu gebruik ik het bij de start van presentaties. Als schokkende binnenkomer. Dan heb ik gauw de aandacht van zo’n collegezaal met 400 studenten. Binnenkort hoop ik aan de slag te gaan als trainingsacteur. Dan speel ik dus een verwarde man. Ook mag ik in de toekomst mijn verhaal gaan houden voor gevangenbewaarders. Dat soort nieuwe initiatieven zie ik echt als verrijking van mijn leven.”

Opmars van de ervaringsdeskundige

In de geestelijke gezondheidszorg (ggz) en de verslavingszorg krijgt de ervaringsdeskundige een steeds grotere rol. Zo iemand kampte in het verleden zelf met ernstige psychiatrische (verslavings)problemen en probeert in bijvoorbeeld een ggz-kliniek cliënten met raad en daad terzijde te staan.

De ervaringsdeskundige geldt als aanvulling op professionals zoals psychiaters en psychologen. Komend jaar start een experiment om de financiering van de inzet van ervaringsdeskundigen te vergemakkelijken. Dat kwam staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid) eerder dit jaar met de ggz overeen. Inmiddels bestaan diverse opleidingen voor ervaringsdeskundigen.

Als deel 1 van een tweeluik het verhaal van Danny Jacksteit uit Enkhuizen. Hij is bij ggz Noord-Holland-Noord in dienst als ervaringsdeskundige. Jacksteit kampte in het verleden met ernstige psychiatrische aandoeningen en verslavingsproblemen. Tegenwoordig helpt hij psychisch zieken en verslaafden, ook in de gevangenis. Hij verzorgt presentaties op onder meer de Politieacademie en binnenkort ook voor het gevangeniswezen (DJI).

Jacksteit heeft vier kinderen uit drie verschillende relaties. „Ik ben nu sinds acht jaar samen met een vriendin. Zij heeft mijn ontwrichting meegemaakt, maar bleef me trouw. Samen hebben we een kind.”

Hij woonde lange tijd in Noord-Holland, maar ook enkele jaren in de regio Utrecht. Nu heeft hij een huis in Enkhuizen. Jacksteit werkte in het verleden onder meer als beroepsmilitair, opticien, buschauffeur en magazijnmedewerker. Volgende week woensdag deel 2 van het tweeluik.