Citeren uit de Bijbelverklaring van Dächsel
De Duitse predikant Karl August Dächsel werd op 24 november 1818 (tweehonderd jaar geleden) geboren. Hij was de auteur van een bekende en wijdverspreide Bijbelverklaring. Zijn ook in het Nederlands verschenen Bijbelcommentaar wordt nog steeds gebruikt. Zes gebruikers over de theologische en stichtelijke aspecten van de verklaring van Dächsel.
Verrassende gedachten
Drs. R. A. van der Garde, ouderling van de gereformeerde gemeente in Nederland te Opheusden en bestuurder van het Ds. G. H. Kerstencentrum in Veenendaal, raadt aan om bij Bijbelstudie gebruik te maken van de kanttekeningen bij de Statenvertaling, de belijdenisgeschriften en goede Bijbelverklaringen. Daartoe rekent hij ook Dächsel.
„Persoonlijk gebruik ik Dächsel altijd als aanvulling op andere verklaringen. Mijn voorkeur gaat uit naar de kanttekeningen bij de Statenvertaling en de verklaring van Matthew Henry. Daarnaast gebruik ik de verklaringen van Calvijn en van anderen. Soms tref je in Dächsel verrassende gedachten aan. Door dan Schrift met Schrift te vergelijken, ontvang je in die gevallen soms een bepaald licht op een tekst of een passage uit de Bijbel. Bij dat alles blijft de bediening van de Heilige Geest onmisbaar. Daar komt het in de eerste plaats op aan.
De door ds. F. P. L. C. van Lingen bewerkte verklaring van Dächsel staat tussen de tekst van de Statenvertaling in. Dat leest op zich gemakkelijker dan wanneer je steeds naar de zijkant moet kijken om een toelichting te lezen. Daar wil ik wel een opmerking bij maken. Gods Woord en mensenwoorden (de verklaring van Dächsel) staan daardoor zodanig naast elkaar dat het onderscheid vervaagt, er gemakkelijk verwarring ontstaat en de Bijbeltekst niet meer aaneengesloten gelezen wordt.
Het belangrijkste is dat de Heere door Zijn Geest honger naar Zijn Woord verwekt opdat de Christus der Schriften alle waarde voor onze onsterfelijke zielen mocht hebben, Zijn Naam ter eer en ons tot zaligheid.”
Drs. R. A. van der Garde
Persoonlijke studie
J. L. Geurts, Tweede Kamerlid voor het CDA, citeert tijdens residentiepauzediensten in Den Haag met enige regelmaat uit Dächsel. Hij gebruikt Dächsel onder meer bij persoonlijke studie.
„Dat ik citeer uit Dächsel, daar hoort een verhaal bij. Toen ik puber was, mocht ik geregeld met mijn vader mee als hij op bezoek ging bij de hervormd-gereformeerde schrijver Jacob Overeem. Overeem had een indrukwekkende hoeveelheid boeken verzameld in zijn Voorthuizense boerderij. Tussen al die boeken waren niet alleen genoeg jongensboeken te vinden, maar uiteraard ook diverse Bijbelverklaringen. Wijlen Overeem kocht regelmatig misdrukken op en nam deze dan onder handen. Op enig moment kocht mijn vader van Overeem een door hem herstelde misdruk van de complete Bijbelverklaring van Dächsel. Zo kwam ik in aanraking met deze Bijbelverklaring. Jaren later leerde ik van de predikant van wie ik catechisatie had, dat in Dächsel ook stukken staan waar vraagtekens bij te zetten zijn. Hij leerde me dat je met de Bijbel in de hand altijd kritisch moet blijven kijken naar Bijbelverklaringen. Bijbelverklaringen zijn immers mensenwerk. De Bijbel is helder en duidelijk, maar wij mensen hebben regelmatig een uitleg nodig. Dächsel gebruik ik bij persoonlijke studie en voor het maken van een overdenking.”
Jaco Geurts
Calvinistische toevoegingen
Prof. dr. M. J. Paul is hoogleraar Oude Testament aan de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven (België), senior docent aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE) en eindredacteur van de Studiebijbel Oude Testament. Hij gebruikt Dächsel zelden.
„Het is mooi dat de lutherse predikant Dächsel de Bijbel toegankelijk wilde maken voor de Bijbellezers in zijn tijd. Hij geeft nuttige verklaringen en helpt bij het maken van toepassingen. De Nederlandse bewerkingen bevatten allerlei toevoegingen, bijvoorbeeld van Isaäc da Costa. Ze hebben de verklaring calvinistischer gemaakt.
Ik gebruik het commentaar zelden, eigenlijk alleen om te kijken hoe in de negentiende eeuw bepaalde Bijbelpassages uitgelegd werden. In de afgelopen anderhalve eeuw zijn er veel archeologische vondsten gedaan en die helpen de leefwereld van de Israëlieten te begrijpen. Door de gevonden talen, zoals het Ugaritisch, kunnen teksten beter vertaald worden. Ook is er tegenwoordig meer aandacht voor de literaire analyse, die kan verhelderen waarom Bijbelschrijvers een bepaalde vorm gebruikten voor hun boodschap. We kunnen ook constateren dat er vragen in kerk en maatschappij leven die nu uitvoeriger behandeld moeten worden dan in de negentiende eeuw het geval was. Daarbij valt te denken aan vragen over de oorsprong van de mensheid, over de verhouding met andere godsdiensten, en de hedendaagse discussies over gezag en over seksualiteit. In de theologie blijven oudere werken een zekere waarde houden, maar het is jammer als de hedendaagse lezer zich beperkt tot de vroegere opvattingen en discussies.”
Dr. M. J. Paul
Van Lutherse huize
G. Roos schreef als chef kerknieuwsredactie (en later als adjunct-hoofdredacteur) van het Reformatorisch Dagblad in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw zijn rubriek ”Van het kerkelijk erf”. Later heette de rubriek ”Kerk en wereld”. Daarin citeerde hij af en toe uit Dächsel.
„Dächsel hanteerde een andere methode dan andere verklaarders. Hij schreef meer een parafrase en voegde hele en halve zinnen in tussen de Bijbeltekst. Zijn Bijbelverklaring werd later bewerkt door ds. F. P. L C. van Lingen, eerst hervormd, later christelijk gereformeerd predikant. Vanaf dat moment is voor mij niet helemaal duidelijk welke tekst van Dächsel is en welke van Van Lingen. Dächsel citeert ook veel uit werk van andere theologen, zoals Spurgeon, Van Oosterzee, Da Costa en ook Nicolaas Beets. Dat kun je in de meeste gevallen als een verrijking beschouwen, hoewel hij in zijn verklaring van bijvoorbeeld Openbaring gebruikmaakt van het gedachtegoed van de Duitse theoloog Gärtner, die over de komst van de antichrist dingen zegt die ik niet voor mijn rekening zou durven nemen.
De verklaring van Matthew Henry is meer een eenheid dan die van Dächsel. Henry schreef meer een pastorale, stichtelijke verklaring. Dächsel zoekt zijn kracht vooral in exegese. Wie aan Bijbelonderzoek doet, moet overigens meer dan één verklaring gebruiken.
Dächsel was, naar ik vermoed, van lutherse huize. Dat kun je opmaken uit het feit dat hij de Luthervertaling van de Bijbel gebruikte. Verder schreef hij, zoals bij Lukas 2, „op den dag van Johannes den Dooper”, of op „den Kerstdag”, een typisch Lutherse gewoonte.”
G. Roos
Uitleg van de Psalmen
Ds. H. van der Ham, christelijk gereformeerd predikant, beschreef in 2016 het leven van ds. F. P. L. C. van Lingen, de man die de Bijbelverklaring van Dächsel in het Nederlands vertaalde en daarbij gedeelten opnam van Duitse en Nederlandse theologen. Ds. Van der Ham gebruikt Dächsel graag.
„Van Lingen zorgde voor een vertaling en bewerking van Dächsel. Daarin voegde hij tamelijk uitvoerige stukken van Augustinus, Chrysostomus, Luther, Calvijn, Gill, Da Costa, Scott en Patrick in. Daar zijn waardevolle gedeelten bij. Van Lingen voegde zelf ook kernachtige opmerkingen toe.
Dächsel is Schriftgetrouw. Hij stelt dat deze wereld door het ingrijpen van God is geschapen. In het ontstaan van alle dingen en in het ontstaan van het mensenleven ligt een geheim. God heeft zeker geen kwaad in de schepping gebracht. Dächsel spreekt ook van het wonder. En waar het wonder plaatsvindt, zien we iets van God oplichten. In het bijzonder geldt dit voor de opstanding van Christus. Hij heeft ook veel aandacht voor het werk van de Heilige Geest in zondaarsharten, bijvoorbeeld bij Psalm 42.
Ik gebruik Dächsel graag. Zijn verklaring biedt prachtig materiaal bij de preekvoorbereiding. Met name de uitleg van de Psalmen is rijk. Daarin komt het zielenleven van de gelovigen in al zijn schakeringen tot uiting.
Dächsel gaat nauwkeurig na wat de Bijbeltekst zegt. Meer dan Augustinus. De verklaringen van Da Costa en van Augustinus zijn niet compleet, die van Dächsel is dat gelukkig wel. Als ik een goede raad mag geven: Gebruik naast Dächsel nog een andere verklaring. Bijvoorbeeld één uit de Engelssprekende wereld.”
Ds. H. van der Ham
Vroeger veel gebruikt
Emeritus predikant ds. A. Moerkerken was vanaf 1981 docent aan de theologische school van de Gereformeerde Gemeenten. Vanaf 1996 tot zijn afscheid in 2017 was hij rector. Hij maakte vooral vroeger vaak gebruik van Dächsel.
„Vooral in de eerste jaren van mijn ambtsbediening heb ik vaak gebruik gemaakt van Dächsel. Met name de verklaring van het Oude Testament heb ik gebruikt, die van het Nieuwe Testament kon mij minder bekoren. De reden daarvan zal wel zijn dat het Oude Testament in de tweede druk van Dächsel een bewerking onderging door ds. H. van Griethuijzen. Deze drukte op Dächsels verklaring een calvinistischer stempel dan in de eerste druk het geval was.
Dächsels verklaring heeft een eigenaardige vorm: zij bevat een doorlopende parafrase van de Bijbel. Met vette letters wordt de Bijbeltekst weergegeven en met gewone letters wordt de zin van de gedachten geparafraseerd. Talrijke citaten van theologen, vooral uit Duitsland en Nederland, worden bij de meeste verzen gevoegd; deze zijn soms bijzonder waardevol. Wie de verklaring gebruikt, moet er natuurlijk wel voor waken dat hij de parafrase van Dächsel niet even zwaar laat wegen als de Bijbeltekst zelf.
Dächsel is met name door vroegere predikanten veelvuldig gebruikt. Ik heb het idee dat dit tegenwoordig wat minder het geval is, nu er veel nieuwere verklaringen op de markt zijn gekomen. Vooral als het over de historische stoffen van de Schrift ging, heb ik van Dächsel evenwel vaak dankbaar gebruikgemaakt. Wie een wat meer meditatief getinte verklaring zoekt, kan overigens beter die van Matthew Henry raadplegen.”
Ds. A. Moerkerken
