Dat zegt Guido Jacobs naar aanleiding van zijn (Engelstalige) proefschrift ”Metafoor, geschiedenis en de onuitsprekelijkheid van God. Augustinus’ benadering van het Oude Testament”, waarop hij vorige week in Tilburg promoveerde.

De hoofdstelling van Jacobs’ proefschrift is dat Augustinus’ belangrijkste exegetische methode in zijn exegetische werken over het Oude Testament historisch is, in tegenstelling tot de wijd verbreide visie dat de kerkvaders het Oude Testament allegorisch uitlegden. Toch gebruikt Augustinus metaforen, een vorm van overdrachtelijk (figuurlijk) taalgebruik, om geschiedenis in het boek Genesis uit te leggen.

Legt Augustinus Genesis dan toch niet letterlijk uit?

„Het woord letterlijk is bij Augustinus synoniem aan historisch en niet gelijk aan ons begrip letterlijk. De schepping is een historische gebeurtenis maar kan alleen met behulp van metaforen verteld worden. De achterliggende gedachte bij Augustinus is het besef dat God onuitsprekelijk is. Ook de scheppingsdaad is onuitsprekelijk, omdat het hier gaat om het handelen van God. In een van Augustinus’ vroegste commentaren op het scheppingsverhaal gebruikt hij allegorische interpretatie. Hij is hier niet helemaal tevreden over omdat hij inziet dat hij zo aan de eigenlijke betekenis voorbijgaat. Later is hij nadrukkelijk op zoek naar de historische betekenis van het scheppingsverhaal, maar dat sluit het metaforische niet uit.”

Hoe zag Augustinus de zes scheppingsdagen?

„De zes dagen van de schepping plaatst Augustinus binnen de zijns inziens belangrijkste metafoor in het scheppingsverhaal: God is licht. Door dat goddelijk licht kunnen mensen spirituele dingen ‘zien’, net zoals we door materieel licht fysieke zaken kunnen zien. Hierbij overstijgt Augustinus het metafoorbegrip in zijn tijd, waarin de metafoor slechts werd gezien als een mooie manier om iets te zeggen wat ook anders gezegd had kunnen worden. Volgens Augustinus zijn metaforen noodzakelijk om over God te spreken en kunnen ze niet vervangen worden door letterlijk taalgebruik. Het zijn in feite modellen om over God na te kunnen denken, die de werkelijkheid niet volledig vangen, maar wel het beste dat mensen tot hun beschikking hebben. Alles wat we over God zeggen schiet tekort, omdat onze woorden betrekking hebben op aardse zaken.”

Is zijn visie nog relevant voor de huidige discussie over schepping en evolutie in kerkelijke kringen?

„Zowel het creationisme als het evolutionisme gaat uit van een zeer letterlijke interpretatie van het scheppingsverhaal, waarbij het evolutionisme dit nadrukkelijk afwijst. Met Augustinus’ visie kun je uit deze impasse komen: het scheppingsverhaal bevat metaforen die ons kunnen helpen om God en Zijn verhouding tot de schepping beter te begrijpen. Bijbel en wetenschap beantwoorden andere vragen en hoeven elkaar niet tegen te spreken.”

U bent econometrist. Wat bewoog u een proefschrift over Augustinus te schrijven?

„Ik ben rooms-katholiek en de kerk gaat mij aan het hart. Tot mijn grote verdriet merk ik dat de rijkdom van het christelijke geloof vaak wordt platgeslagen tot iets belachelijks. Ik ben negen jaar werkzaam in de financiële sector, en ik werk aan projecten die als doel hebben om banken meer dienstbaar te maken aan de samenleving. Mijn econometrische achtergrond heeft het voor mij makkelijker gemaakt om te begrijpen dat metaforen een soort modellen zijn.”