Lange tijd waren de kerken op communistisch Cuba „klein, geïsoleerd en op zichzelf gericht”, vertelt Dianet de la Caridad Martinez Valdes, voorzitter van een Cubaanse studentenbeweging. „Maar dat veranderde in de jaren negentig, na de val van de Berlijnse Muur, toen Cuba minder geïsoleerd raakte van de rest van de wereld.”

„In de jaren negentig explodeerde de kerk”, herinnert ook Wanda Hernandez, van het sociaal centrum Centro Kairos, zich. „Cubanen zijn op zoek naar geestelijke en materiële ondersteuning.”

Ds. Alison Infante Zamora constateert hetzelfde. „Sinds de eeuwwisseling groeit het aantal christenen in Cuba. Cuba is rijp voor religie.”

Behoefte aan voorgangers

Ds. Alison (43), predikant van de presbyteriaanse gemeente in Cardenas, maakt zich tegelijkertijd wel zorgen. „Er zijn maar weinig jongeren die een kerkelijk ambt willen vervullen en zo de kerk dienen, terwijl er grote behoefte is aan voorgangers – die in Cuba soms wel vier gemeenten tegelijk dienen.” Ds. Orestes Roca, van de 150 leden tellende baptistengemeente in Matanzas, herkent het probleem.

„Vanuit de kerken kunnen wij –hoewel de overheid dat verbiedt– met hulp van gepensioneerde docenten jongeren trainen”, zegt ds. Alison, „waardoor ze kunnen worden toegelaten op de universiteit, wat normaal een enorme investering vergt.” Zijn echtgenote Sarahi Garcia Gomez trekt dagelijks op met kerkelijke jeugd. Ds. Alison: „Afgelopen jaar werden er vijftien wiskundestudenten toegelaten tot de universiteit nadat ze deze training hadden gevolgd. Ik zou graag zien dat Cubaanse kerken gingen samenwerken, om de samenleving te voeden met water, voedsel en onderwijs.”

De voorganger ondersteunt ook oudere hulpbehoevende gemeenteleden, die daarnaast worden bijgestaan vanuit het Centro Cristiano de Reflexion y Dialogo-Cuba in Cardenas, partnerorganisatie van Kerk in Actie, de diaconale tak van de Protestantse Kerk in Nederland.

Studentenbeweging

Ds. Alison was voorheen voorzitter van de christelijke studentenbeweging van Cuba, die activiteiten voor jongeren organiseert en trainingen verzorgt op het gebied van leiderschap, theologie, migratie, gender, sociale rechten, ecologie en internationale betrekkingen. Alison werd opgevolgd door de 29-jarige Dianet de la Caridad Martinez Valdes, die ook het kerkkoor leidt.

Enthousiast vertelt ze dat de studentenbeweging één grote familie vormt met de leden van de kerk. „Ik zie dat als een grote kans”, lacht ze. „In de meeste kerken dragen oudere gemeenteleden verantwoordelijkheid voor het reilen en zeilen van de kerk, maar ze kunnen jongeren ook laten meedraaien en verantwoordelijkheid geven, zodat die hun heil niet alleen buiten de kerk zoeken. Sommige jongeren willen Cuba dolgraag verlaten, ik niet. God laat mij in Cuba leven. Ik mag Hem hier dienen in alles wat ik doe. Ik mag mensen van dienst zijn en hun de kans geven God te loven en te dienen. Voor mij zijn geloof en de ontmoetingen met mensen wonderen. Ik word blij als kinderen uit achterstandswijken een plek krijgen in een gemeente en daar God ontmoeten. En na de orkaan Irma hielpen jongeren de gedupeerden: na de orkaan liftten ze naar het rampgebied en staken als eersten hun handen uit de mouwen. Bijzonder!”

Was- en knipbeurt

„De kerk in Cuba was in de jaren zestig, zeventig en tachtig buiten het sociale leven komen te staan”, stelt ds. Raimundo Carcíia Franco, oprichter van het Centro Cristiano de Reflexion y Dialogo-Cuba in Cardenas. „Het is belangrijk dat we vanuit de kerken zorg besteden aan de samenleving. In de jaren negentig werd de rol van ons centrum belangrijker, want de kerk ging zich meer richten op de problemen van Cubanen.”

Sociaal werker Lilian Riveron Valdes (49) en verpleegkundige Maribel Domin (52) werken bij het door hem opgerichte Centro. „Wij proberen onze tachtig cliënten Christus te laten zien door onze daden”, vertelt Maribel, die de zorg heeft voor ouderen, jongvolwassenen, mensen met een handicap en Cubanen die in grote armoede leven. Eenmaal per week krijgen de kwetsbare ouderen bezoek, of vaker bij calamiteiten.

Ook de broers Francisco (81) en Louis Caseres (69), die al hun hele leven samenwonen, krijgen geregeld gezelschap en wekelijks een pakket eten vanuit het Centro Cristiano de Reflexion y Dialogo-Cuba. „Heel goed eten, want in al die jaren is er nog niemand ziek van geworden”, weet Lilian. De ouderen krijgen ook een was- en knipbeurt en hun nagels worden verzorgd.

Muziek

In Matanzas draait nóg een kerkelijk centrum op volle toeren: het Centro Kairos. Dit wordt, met steun van Kerk in Actie, geleid door de 41-jarige Wanda Hernandez. Zij woont samen met haar echtgenoot, ds. Orestes Roca (47), en hun kinderen boven de bijgebouwen van de kerk. Wanda begeleidt jongeren en organiseert workshops voor kinderen, jongeren en vrouwen. Veertig vrouwen en één man maken in de workshops ”Living hope” kunstwerken van patchwork, clowns, knuffels en tassen. Een jeugdgroep volgt de (geloofs)training ”Training faith” en jongeren gaan op zomerkamp.

„Bovendien is iedereen welkom op onze muziekschool”, zegt Wanda. „Die wordt door Canadezen voorzien van muziekinstrumenten en onderdelen van instrumenten die in Cuba, door de Amerikaanse handelsblokkade, vrijwel onmogelijk op de kop te tikken zijn.”

Op dit moment zijn er 32 studenten aan de muziekschool verbonden. „Het is voor mij een openbaring om te zien wat muziek bij jongeren teweeg kan brengen”, aldus Wanda. „Ik wist niet dat muziek zo belangrijk kan zijn.”

Dom

Ds. Orestes Roca vertelt dat hij in 1988 tot geloof kwam, in een tijd waarin communisten als slim en christenen als dom werden gezien. Graag wilde hij voorganger worden, vandaar dat hij in 1996 theologie ging studeren. „Toen ik tiener was, genoot ik al van de gedichten van Sint-Franciscus, de heilige uit de Rooms-Katholieke Kerk die zich bekommerde om de armen en de dieren.”

„Ik was geïnteresseerd in religie en zocht naar zingeving”, zegt zijn vrouw Wanda. „Ik bezocht de baptistenkerk in Matanzas, met een twintigtal leden, waar ik me meteen thuis voelde.” Ze vertelt dat ze in 1991 tot geloof kwam en nu dagelijks met jongeren optrekt.

In die tijd was de gepensioneerde voorganger Francisco Rodes voor de protestantse kerk actief in gevangenissen, vertelt Wanda. „Veel Cubanen werden kerklid omdat hij gevangenen en andere Cubanen de liefde van Christus liet zien.”

„Levens van jongeren veranderen doordat we samen, aan Gods hand, kunnen optrekken”, vervolgt Wanda. „God werkt elke dag in mij en in anderen.” Ze vertelt het indrukwekkende verhaal van een jongen uit een gebroken gezin. „Wat deze jongen meemaakte, gaat je voorstellingsvermogen te boven. Geld verdienen is het enige doel van zijn ouders”, verzucht Wanda. „Hun zoon gaat nu een andere weg.”

„Ik heb zelf veel geleerd van de relatie met jongeren”, besluit ze. „Mijn geduld is gegroeid en mijn liefde voor jongeren ook.”

Verroest blik

Ondertussen bezoeken vaste krachten en vrijwilligers van Centro Kairos hun cliënten. Zoals de 83-jarige Roberto Nanes Peres, die aan dementie lijdt. Hij woont in een onaantrekkelijk kamertje van 2 bij 2 meter. Het onderkomen is niet uitgerust met een badkamer of toilet, dus doet Roberto zijn behoeften in een oud, verroest blik dat strategisch staat opgesteld tussen bed en muur.

„Dit is de beste tijd van mijn leven”, lacht hij, terwijl hij de vieze sloop van zijn kussen trekt zodat die bij het centrum gewassen kan worden. Roberto trouwde nooit en heeft geen kinderen. Het grote complex waarvan zijn kamertje deel uitmaakt, was vroeger zijn eigendom, maar een neef trok bij hem in en die gaf zijn hele familie toegang tot het complex. De familie verbande Roberto naar een klein kamertje, ging zelf de rest van het pand bewonen, verkocht het vervolgens en vertrok met de noorderzon.

Dankbaar pakt Roberto het eten aan dat hem wordt overhandigd en zegt: „Ik heb geen herinneringen aan het verleden, ik leef nu.”

Vier euro per maand

De 68-jarige Rosa Rodriquez Martinez wordt sinds januari 2017 eenmaal per week eveneens bezocht door hulpverleners van Centro Kairos, omdat niemand meer voor haar zorgt sinds haar zoon Joël werd vermoord. De vaste krachten Raimelys Morates Lima (29) en Damien Prevandier (25) brengen Rosa een maaltijd en houden haar geregeld gezelschap. Ook betrokken jongeren melden zich om als vrijwilliger ouderen te bezoeken met een maaltijd, waardoor het contact tussen generaties wordt verstevigd.

„Van de portie voedsel die ze me brengen, kan ik tweemaal eten”, lacht Rosa, terwijl ze een boekje met coupons van de overheid laat zien. Die geven haar recht op etenswaren tegen een gereduceerd tarief, zoals een bon voor vijf eieren per maand.

„Ik krijg een pensioen van zo’n 4 euro per maand”, vertelt de Cubaanse. „De koelkast huur ik voor 3,20 euro per maand, de telefoonaansluiting kost 0,25 euro per maand en ik moet, behalve eten, ook nog zeep en gebruiksvoorwerpen kopen. Gelukkig is de tv afbetaald.”

De 65-jarige cliënt George Pedro Parero Dominiques is sinds de jaren tachtig blind. „De druk op mijn oog werd ineens heel groot, waarna ik niets meer kon zien”, zegt hij. Recent moest het been van George worden geamputeerd, want hij had bloedvergiftiging. George slaapt op een armetierig schuimplastic matras, zonder beddengoed. Zijn kleren hangen aan kromme kledinghaken, en aan spijkers die in de beschimmelde muur zijn geslagen. Als hij door een medewerker van Centro Kairos een kom eten krijgt overhandigd, lacht hij zijn tandeloze mond bloot.

Dit is het slot van een tweeluik over de kerk in Cuba.

Lees ook:

Cubaanse predikant is uren met de was bezig (rd.nl, 30-08-2018)