Behalve samenwerking tussen alle betrokken partijen vereist dat leiders met visie en durf om duurzame keuzes te maken. Mensen die verder willen kijken dan kortetermijneffecten en willen investeren in kwaliteit van leven voor mens en natuur op de lange termijn.

Dit is niet vanzelfsprekend en betekent zelfs nogal eens dat je tegen de stroom in moet roeien. Te vaak komen beslissingen niet verder dan het streven naar winst op de korte termijn, waarbij negatieve gevolgen worden afgewenteld op anonieme mensen ver weg of milieueffecten in de toekomst.

Toekomstgericht innoveren betekent ook risico’s nemen. Goed leiderschap is dan ook niet iets voor bange mensen. We hebben juist dappere mensen nodig voor het brengen van verandering in onze samenleving.

Overigens gaat leiderschap niet over anderen. Dat denken we vaak wel. We wijzen voor verandering graag naar anderen. Naar de grote multinationals, die de dingen anders zouden moeten doen. Of naar de overheid, die zou moeten ingrijpen. Maar een omslag richting een wereld die duurzamer en rechtvaardiger is, begint bij onszelf.

Iedereen kan op zijn of haar plaats en binnen zijn of haar invloedssfeer de leiding nemen en keuzes maken. Dat kan in een huishouden. Dat kan op school. Dat kan in de kerk of in een maatschappelijke organisatie. En ja, ook in het bedrijfsleven en bij de overheid. Overal zijn mensen nodig die het voortouw nemen en zeggen: vanaf nu wil ik het anders, beter doen, ook al kost dat op de korte termijn misschien wat meer.

Een van de sprekers op het Christelijk Sociaal Congres was René Grotenhuis, interim-directeur van Het Verband van Katholiek Maatschappelijke Organisaties. Hij noemde vijf punten die belangrijk zijn voor bezield leiderschap. Het eerste punt is dat een leider toekomstgericht dient te zijn. Dit vraagt visie voor de langere termijn, omdat veel effecten van wat we doen pas op de langere termijn zichtbaar zijn. Dat geldt in negatieve, maar zeker ook in positieve zin. Leiders moeten voor ogen blijven houden waar ze uiteindelijk naartoe willen en daarvoor de keuzes maken die nu nodig zijn. Want dat sneed hij als tweede punt aan: Leiders moeten keuzes maken en een doelstelling definiëren. Niet kijken naar wat anderen doen, maar zelf staan voor wat ze waardevol vinden.

Het derde aandachtspunt van Grotenhuis was dat het bij bezield leiderschap gaat om mensen. Beleid kan zo snel gericht zijn op groepen (armen, werknemers, aandeelhouders), maar daarmee verdwijnen mensen in de anonimiteit. We hebben altijd met mensen te maken, dichtbij en ver weg. Bij alles wat we kopen, zijn mensen betrokken die voor het productieproces zorgen. Vervuiling van het milieu heeft effect op mensen die zich zorgen maken over hoe ze hun gezin kunnen voeden. Aandacht voor die menselijke kant is wezenlijk als we willen werken aan duurzaamheid en rechtvaardigheid.

Het vierde punt was het nemen van verantwoordelijkheid, wat betekent dat we goed luisteren naar het appel dat op ons wordt gedaan.

Het vijfde en laatste punt kwam dicht bij de kern van wat leiderschap tot bezield leiderschap maakt. Grotenhuis sprak van heilige grond. Ik vertaal dat door naar het besef dat we te maken hebben met Gods aarde en onze naasten die daarop leven.

Als we leiderschap willen tonen, kunnen we ons niet verschuilen achter protocollen of iets nalaten omdat alle anderen dat nu eenmaal ook doen. We moeten zelf keuzes maken die in lijn liggen met wat we echt van waarde vinden. Of het nu gaat om de boodschappen, het opvoeden van onze kinderen, een innovatief project in het familiebedrijf of het meerjarenbeleid van een overheid.

Bezield leiderschap komt van binnenuit. Het is vol te houden omdat het gebouwd is op een diepgewortelde overtuiging dat het anders moet en kan. Rechtvaardiger. Eerlijker. Duurzamer. Bezielde leiders waaien niet met alle winden mee. Ze vallen ook niet om bij het eerste zuchtje tegenwind. Zulke leiders hebben we nodig. Zulke leiders moeten we zijn.

Dr. Martine Vonk schrijft en spreekt over duurzaamheid. Reageren? rubriekforum@refdag.nl