De traditionele gemeenschappen in de hoofdstad verkeren onder zware druk, aldus ds. Van der Graaf. „Nieuwe generaties laten zich niet zo gemakkelijk binden. Het blijft in Amsterdam een worsteling om iets duurzaams en bestendigs te scheppen waaraan mensen zich willen committeren. Veel vertrouwde vormen werken niet meer. Vooral jongeren worden niet meer zomaar lid van een gemeente. De kerk heeft hier wel een zichtbaarheid, maar niet zozeer via het gebouw als verbindende schakel. De oude kerkmodellen gaan daar nog van uit.”

Ds. Van der Graaf is ook voorzitter van de stichting Alle-Dag-Kerk, die al bijna honderd jaar middagpauzediensten houdt in de Engelse kerk aan het Begijnhof. „Maar ook daar komen steeds minder mensen op af, zodat de vraag is of dit initiatief op de lange duur nog levensvatbaar is. Jongeren gaan niet meer naar zo’n traditionele kerkdienst.”

Nieuwe kansen

Hoe je het ook wendt of keert, je moet in de stad wel experimenteren en pionieren, zegt de predikant. „Amsterdam is een enorm dynamische stad. Alles is voortdurend in beweging. Je hebt gelukkig nog allerlei goed functionerende kerken, zoals de Noorderkerk en de Jeruzalemkerk, maar het bereik van de kerk in het algemeen is beperkt. Vanuit de Protestantse Kerk Amsterdam gaan er elke zondag nog geen 2000 mensen naar de kerk.”

Ds. Van der Graaf ziet veel witte plekken, maar ook nieuwe mogelijkheden. „Er zijn mensen die op plaatsen waar geen kerkelijke presentie is spontaan iets beginnen. We willen als Protestantse Kerk Amsterdam dit soort initiatieven adopteren, bijvoorbeeld door hen financieel te ondersteunen of te begeleiden. Met een op termijn snel groeiende stad zien we ook weer kansen ontstaan. Het plan is om elk jaar twee pioniersplekken te starten of te adopteren. Die plekken vormen samen een leergemeenschap.”

Kloof

De predikant maakt deel uit van het landelijk netwerk van pioniers. „Er is in de zeven jaar dat de Protestantse Kerk in Nederland bezig is met pioniersplekken veel in beweging gekomen, ook in geestelijke zin. Daar ben ik dankbaar voor. Er is zo veel nieuw missionair elan gekomen.”

De kloof tussen kerk en stad wordt echter steeds groter. „De kerk is niet meer in beeld, ook niet bij de beleidsmakers. Amsterdam is een sterk seculiere stad geworden. De kerk heeft geen enkele positie meer en is volstrekt in de marge gekomen. Maar eerlijk gezegd: mij bevalt die positie wel. De marge, niet de plek van de macht, is de meest natuurlijke plek van de gemeente. Je wordt op deze manier gewezen op de kern van het kerk-zijn. Veel franje en ballast verdwijnt in de stad ten gunste van de essentie van het Evangelie.”

Zelf begon hij er twaalf jaar geleden als predikant van de Jeruzalemkerk. „Toen ik hier kwam, had ik de hoop dat ik veel mensen zou mogen dopen, maar dat aantal was een stuk kleiner dan ik had gehoopt. Maar het is heel goed om hier te zijn. Het doet je zelf ook veel. Je voelt je kwetsbaarder. Alle mogelijkheden worden je hier uit handen geslagen. Niet alleen de kerk is kwetsbaar, maar zo is God ook onder ons. Hij Zelf heeft het gezegd: Mijn kracht wordt in zwakheid volbracht.”

Protestantse Kerk A’dam

Wie: ds. B. J. van der Graaf

Functie: begeleider van de pioniers(plekken) van de Protestantse Kerk Amsterdam (PKA)

Sinds: januari 2015 (parttime), sinds april dit jaar volledig

Was hiervoor: predikant van de Jeruzalemkerk in Amsterdam (2006-2018), rekent zich tot de Gereformeerde Bond

Locatie: Kerkelijk Bureau van de PKA, Nieuwe Keizersgracht 1a

Aantal pioniersplekken in Amsterdam: de website van de PKA vermeldt er tien

Nieuwe vormen van kerk-zijn

Pioniersplekken zijn nieuwe gemeenschappen die niet of zijdelings aan bestaande kerken verbonden zijn, legt ds. Van der Graaf uit. „Er bestaan klassieke vormen, maar de meeste zijn netwerkachtige gemeenschappen, bijvoorbeeld CityKerk. Pioniersplekken kunnen ook vernieuwingsplekken zijn, of presentieplekken, zoals ”de preek voor de leek”.

Geen pioniersplek, maar wel een vorm van „kerkvernieuwing”, is bijvoorbeeld De Nieuwe Poort, huis voor ontmoeting en inspiratie, voortgekomen uit het project Zingeving op de Zuidas. Dit werd in 2008 gelanceerd door predikant-ondernemer Ruben van Zwieten, samen met ds. Ad van Nieuwpoort.

zomerserie Kerk in Amsterdam

Dit is het negende deel van een serie over de rol die de kerk in Amsterdam –ooit een gereformeerde stad– anno 2018 nog speelt. Op 6 september deel 10.

Lees ook:

Ds. B. J. van der Graaf, een bisschop voor pioniers (rd.nl, 24-10-2014)