Wereldwijd maken 2,2 miljard mensen gebruik van Facebook: dat is zo’n 30 procent van de wereldbevolking. Het sociale medium is daarmee een goudmijn aan data, vanwege de persoonlijke informatie die de gebruikers er achterlaten. Die informatie vormt voor Facebook een bron van inkomsten, omdat ze bedrijven zeer gericht kunnen laten adverteren. Wie veel op Facebook zet over kampeervakanties, kan reclame-uitingen met kampeerspullen verwachten.

Maar ook politiek gezien zijn de gegevens interessant. Stel dat een Amerikaan zich vaak positief uitlaat over wapenbezit, dan kan een politicus die zich daar hard voor maakt zich gericht aan hem kenbaar maken. Zulke op de persoon gerichte marketing heet microtargeting.

Bedrijven zoals het Britse Cambridge Analytica hebben er hun werk van gemaakt (online)data te analyseren om zo voorspellingen te doen over de voorkeuren van individuen. Die kennis verkopen ze aan bedrijven, maar ook aan politieke partijen of politici.

De persoonsgegevens die een concern zoals Facebook bezit, zijn voor deze bedrijven uiteraard goudmijntjes, waartoe ze in principe echter geen toegang hebben. Cambridge Analytica ligt nu onder vuur omdat het via Facebook verzamelde gegevens van 50 miljoen Amerikanen binnenharkte om die te gebruiken in de verkiezingscampagne van Donald Trump. Daarmee zouden de privacyafspraken van Facebook met zijn gebruikers zijn geschonden.

Dit weekend klapte een oud-medewerker van Cambridge Analytica over het incident uit de school. Christopher Wylie ontwikkelde met een psycholoog van de universiteit in Cambridge een app met een persoonlijkheidsquiz die via Facebook werd verspreid. Daarmee haalden ze voor onderzoeksdoeleinden honderdduizenden persoonsgegevens van Amerikanen binnen. De restrictie van Facebook was dat de gegevens na het onderzoek zouden worden gewist. Maar dat gebeurde niet: ze werden doorverkocht aan Cambridge Analytica.

De vraag is nu in hoeverre Facebook hiervoor verantwoordelijk is. Facebook toont zich vooral boos over het schenden van vertrouwen en steekt de hand niet in eigen boezem. Maar het bedrijf moet zich tenminste verantwoorden over het feit dat persoonsgegevens kennelijk niet veilig zijn. De Amerikaanse Federal Trade Commission (FTC) kondigde dinsdag daarom een onderzoek aan naar de veiligheid van persoonsgegevens bij Facebook.

Amerikaanse parlementariërs riepen topman Mark Zuckerberg bovendien ter verantwoording, net als hun Europese collega’s. De directie van Facebook beloofde daarop zes commissies in de Senaat en het Huis van Afgevaardigden te informeren over het gebruik van klantgegevens.

Het is echter maar de vraag in hoeverre Facebook daarmee het vertrouwen van miljoenen gebruikers zal terugwinnen. Op Twitter was de hashtag #DeleteFacebook dinsdag trending topic en het bedrijf kreeg te maken met de sterkste koersdaling sinds 2014.

Wat niet helpt is een bericht in The New York Times van dinsdag over de interne overplaatsing van de Facebookdirecteur die belast is met informatiebeveiliging, Alex Stamos. Volgens de krant zou hij meer openheid willen geven over de manier waarop Facebook ingezet wordt voor de verpreiding van nepnieuws en de beïnvloeding van gebruikers. Kennelijk wilde de rest van de directie dit niet.

In de Britse krant The Guardian stelde een oud-medewerker van Facebook, Sandy Parakilas, bovendien dat het geval van Cambridge Analytica zeker geen incident is. Volgens hem sijpelen de gegevens van honderden miljoenen Facebookgebruikers door naar soortgelijke bedrijven en is Facebook zich daar alleszins van bewust. Het bedrijf verliest de controle over de gegevens zodra het die ter beschikking stelt aan externe ontwikkelaars van apps.

Cambridge Analytica kwam maandag nog meer onder vuur te liggen door beschuldigingen van onethisch gedrag in een uitzending van de Britse zender Channel 4 News. De omroep had een undercoververslaggever naar het bedrijf gestuurd, die zich voordeed als een schatrijke Sri Lankaanse zakenman die de verkiezing van een presidentskandidaat in zijn land veilig wilde stelde. Topman Alexander Nix zei tegenover hem dat het bedrijf opponenten ook in de val kan laten lopen met behulp van steekpenningen of de inzet van prostituees.

Het bedrijf verdedigde zich aanvakelijk met de verklaring dat het met dergelijke uitlatingen wil testen of de potentiële klant ethisch wel zuiver op de graad is, maar de raad van bestuur stelde Nix dinsdag met onmiddellijke ingang op non-actief. Die oordeelde dat Nix het bedrijf ernstige schade heeft berokkend.

Verweer Cambridge Analytica

Het Britse databedrijf Cambridge Analytica probeert te redden wat er te redden valt, na een reeks onthullingen over de onethische werkwijze van het concern. Via Twitter trachtte het bedrijf dinsdag zes „mythes” te ontkrachten. Zo stelt het concern dat het inderdaad via een „tussenaannemer” data van 50 miljoen Facebookgebruikers bemachtigde, maar die direct verwijderde nadat Facebook duidelijk maakte dat die tusseninstantie de richtlijnen had geschonden. Cambridge Analytica zou bovendien te laat zijn betrokken bij de Amerikaanse verkiezingscampagne van 2016 om die gegevens nog vruchtbaar te kunnen inzetten in de campagne.

Het bedrijf ontkent bovendien fakenieuws in te zetten in politieke campagnes en het hebben van een voorkeur voor een specifieke politieke ideologie.