Statistische gegevens heeft hij niet. „Maar wat ik hoor, ook als lid van het deputaatschap kerkrecht van de Gereformeerde Gemeenten, is dat de problematiek overal in de reformatorische gezindte toeneemt”, zegt Hoek in een vergaderruimte van het kantoor in Alphen aan den Rijn waar Wille Donker advocaten is gehuisvest. „Waar vroeger vaak nog lang geprobeerd werd een huwelijk in stand te houden, komt het nu sneller tot een echtscheiding of scheiding van tafel en bed.”

Hoe komen mensen bij u terecht?

„Het overgrote deel van mijn werk ligt op het terrein van het arbeidsrecht en ondernemingsrecht. Daarnaast behandel ik elk jaar wel een aantal echtscheidingszaken, eigenlijk al 26 jaar lang. Mensen komen vaak via via bij mij, of worden doorverwezen, zo van: Die advocaat begrijpt een beetje wat jouw bezwaren tegen echtscheiding zijn. Dat is ook zo. Op een gegeven moment ben ik voor mezelf tot de conclusie gekomen dat ik geen zaken wil verdedigen die in strijd zijn met de lijn zoals geschetst in Mattheüs 19. Die komt erop neer dat er alleen in geval van overspel tot echtscheiding kán worden overgegaan.”

Voor een advocaat moet hier een spanningsveld liggen.

„Daar liggen best vragen, ja. Het is ook wel een proces geweest. Ik zie ook de intensiteit van de problemen die er soms in huwelijken en gezinnen zijn. Toch is er Bijbels gezien maar één echtscheidingsgrond. Zo is dat ook verwoord in het boekje ”De heilige huwelijkse staat” dat in 2009 onder verantwoordelijkheid van de generale synode van de Gereformeerde Gemeenten is uitgegeven, en ook in andere kerkverbanden wel wordt gehanteerd. Ik kan voor mezelf niet overdag een echtscheiding verdedigen die ik ’s avonds, als ambtsdrager, moet veroordelen. Dat zeg ik overigens al in het intakegesprek: als onze opvattingen op dit punt uit elkaar lopen, ben ik waarschijnlijk niet de goede advocaat voor u, dan draag ik uw zaak liever over aan een ander.”

Als er wél sprake is geweest van overspel, welke rol speelt u dan als advocaat?

„In veel gevallen wordt dan degene die in de Bijbel de „verlatene” wordt genoemd door een kerkenraad of andere contactpersoon naar mij doorverwezen. Ik voer dan vaak een vrij uitvoerig intakegesprek. Heel belangrijk vind ik het dat mensen een keuze maken die zij voor zichzelf kunnen verantwoorden en waarbij zij ook de steun van hun kerkenraad en predikant behouden.”

Meer dan eens klinken pleidooien om de echtscheidingsgronden te verruimen. Hoe kijkt u hier tegen aan?

„De commissie die het boekje ”De heilige huwelijkse staat” heeft samengesteld, heeft zich daar ook uitvoerig over gebogen. Toch houdt ze vast aan de lijn dat er maar één Bijbelse grond voor echtscheiding is. Dat betekent níét dat er in andere gevallen geen sprake kan zijn van heel moeilijke situaties. Die mogen we beslist niet bagatelliseren. Maar het betekent wel dat echtscheiding hier niet de oplossing is. Er zijn ook andere oplossingen. Een periode van gescheiden leven bijvoorbeeld, of een scheiding van tafel en bed – die overigens een leven lang kan duren. Er zijn professionele relatietherapeuten, ook in onze kring, die heel goed werk verrichten. Ik heb wel situaties meegemaakt waarin mensen na zo’n periode van rust, en therapie, uiteindelijk toch weer tot elkaar zijn gekomen.”

De scheidingsbemiddelaars mr. Anje Slootweg en mr. Jan Willem van Dommelen stelden een paar jaar terug op de opiniepagina van het Reformatorisch Dagblad vast dat huwelijken onder christenen vaker uitlopen op een vechtscheiding. Met alle gevolgen van dien, ook voor hun kinderen.

„Ik herken dat zeker. Mensen leven vaak langer met het probleem – mensen die niet kerkelijk zijn trekken veelal eerder hun conclusies. Maar dat probleem wordt wel steeds groter. Ik ben het daarom met Van Dommelen en Slootweg eens als zij in hetzelfde artikel schrijven dat het goed zou zijn als meerdere instanties in een zo vroeg mogelijk stadium samenwerken. Ik benadruk dat ook wel richting kerkenraden en predikanten: natuurlijk is het goed om pastorale gesprekken te hebben, maar je bent geen relatietherapeut. Zulke situaties vragen om een professionele benadering. Het is daarom goed om op tijd door te verwijzen. Ik zie ook dat er meer begrip komt voor bijvoorbeeld het aangaan van huwelijkstherapie, wat vroeger vaak iets van verlegenheid met zich meebracht.”

Kerkenraden adviseren mensen die niet instemmen met de door hun man of vrouw aangevraagde echtscheiding soms de scheidingsakte niet te ondertekenen. Terecht?

„Een echtscheiding is pas definitief op het moment dat deze wordt ingeschreven bij de burgerlijke stand. Als er geen Bijbelse grond tot echtscheiding is, is het inderdaad goed om dat in de procedure bij de rechtbank naar voren te brengen: Ik ga om de volgende levensbeschouwelijke reden niet akkoord met de gevraagde echtscheiding. Sinds 1972 is dat voor de rechtbank geen reden meer om de echtscheiding dan niet uit te spreken, maar het leidt er wel toe dat de aanvrager de beroepstermijn moet afwachten. Het duurt dan drie maanden langer voordat de echtscheiding definitief is. Maar degene die de scheiding inschrijft, is dan alléén verantwoordelijk. Dat is bijvoorbeeld belangrijk als het gaat om het al dan niet in de kerk kunnen hertrouwen.

Overigens gebeurt het niet zelden dat er al tijdens de scheidingsprocedure of kort daarna een nieuwe partner opduikt – ik zeg het maar even zo. In dat geval kan er alsnog sprake zijn van een Bijbelse echtscheidingsgrond.”

Sinds kort mogen ook stellen die ‘moeten’ trouwen, dat wettelijk pas op hun 18e doen. Tegelijkertijd zie je ook in behoudende kerkverbanden de tendens dat niet al deze stellen meer ‘gedwongen’ in het huwelijk moeten treden. Hoe ziet u dit?

„Uitgangspunt is en blijft dat als er sprake is van een zwangerschap, het goed en Bijbels is dat het ook tot een huwelijk komt. Vóór je achttiende mag dit niet meer. Tegelijk is het ook niet wenselijk dat jongeren dan maar gaan samenwonen. In dat opzicht kan zo’n tijd van wachten wel gebruikt worden om af te tasten of het wel verstandig is om te trouwen. Ik ken situaties waarbij de relatie al uit was toen bleek dat het meisje zwanger was. De vraag is dan of het verantwoord is om er toch op in te zetten dat het tot een huwelijk komt, ook in het licht van de vragen in het huwelijksformulier.”

Het burgerlijk huwelijk lijkt steeds verder te worden uitgehold. Moeten de kerken hier niet meer het heft in eigen handen nemen?

„Een huwelijk is een huwelijk. In Nederland hebben we een paar honderd jaar geleden aangegeven dat je dat ten overstaan van de overheid sluit, en dat het bepaalde juridische verplichtingen met zich meebrengt. In de kerk wordt een huwelijk alleen bevestigd, ingezegend.

Wat we als Gereformeerde Gemeenten wél hebben gedaan, is dat we in het kerkelijk statuut hebben opgenomen wat we onder een huwelijk verstaan: een verbond tussen één man en één vrouw. Alleen zó’n huwelijk wordt kerkelijk bevestigd. Dus een huwelijk van twee mensen van gelijk geslacht, of een geregistreerd partnerschap, niet.

Ik denk dat juist de kerk de band met de overheid op dit punt heeft geprobeerd te bewaren, waar een groot deel van de samenleving het huwelijk heeft gedegradeerd.”

Het klassieke huwelijksformulier bevat de zinsnede dat God de „getrouwden Zijn hulp en bijstand altijd wil bewijzen, ook wannneer men zulks allerminst verwacht.” Herkent u dat, vanuit uw praktijk?

„Als advocaat krijg je doorgaans te maken met situaties waarin een huwelijk is stukgelopen en niet meer reparabel lijkt. Toch heb ik inderdaad, heel bijzonder, verschillende keren meegemaakt dat zo’n situatie een gebedszaak werd, dat de problemen die er waren bespreekbaar werden, hanteerbaar werden, en het uiteindelijk tot de keuze kwam: We stoppen met dit traject. Natuurlijk, het zijn maar een paar van de meer dan honderd gevallen. Maar dat zijn wel pareltjes.”

Mr. M. J. W. (Rien) Hoek

Mr. M. J. W. (Rien) Hoek is sinds 1991 advocaat (partner) bij Wille Donker advocaten in Alphen aan den Rijn. Rechten studeerde hij aan de Rijksuniversiteit Utrecht.

Als advocaat houdt Hoek zich vooral bezig met zaken op het terrein van het arbeids- en ondernemingsrecht. In mindere mate is hij ook actief op het gebied van het personen- en familierecht. Jaarlijks behandelt hij een aantal echtscheidingszaken in reformatorische kring.

Hoek is ouderling van de gereformeerde gemeente te Gouda. Daarnaast maakt hij deel uit van het deputaatschap kerkrecht van de Gereformeerde Gemeenten.

Voorbereid

„De waarde van het huwelijk kan niet genoeg worden benadrukt. Ik ben er daarom blij mee dat steeds meer kerkenraden dit onderkennen, en bijvoorbeeld huwelijkscatechese aanbieden. Er zijn ook goede boekjes die het huwelijksformulier behandelen. Trouwen doe je niet zomaar, zo van: „Nou ja, we hebben een relatie, we gaan trouwen.” Ik kom wel tegen dat een van de partners een ernstige persoonlijkheidsstoornis heeft, of andersgeaard blijkt te zijn. Er wordt een echtscheidingsprocedure in gang gezet. Dan vraag ik weleens: Heb je daar in je verkeringstijd nu nooit iets van gemerkt? „Nee, we waren met een vriendengroep, waren eigenlijk nooit echt samen, en op een gegeven moment zijn we getrouwd.” Op dit terrein merk je vaak iets van de gebrokenheid.

Probeer als kerkenraad huwelijksproblemen bespreekbaar te maken, zo vroeg mogelijk. Sta daar voor open, en wijs enkele kerkenraadsleden aan die goed kunnen luisteren en zo nodig doorverwijzen.”

Mr. Rien Hoek, november 2017