Zijn mails ondertekent hij met: ”HG, in haast, Fokko”. Na zijn afscheid van de vakgroep privaatrecht en notarieel recht van de Rijksuniversiteit Groningen vorig jaar bleef Oldenhuis een drukbezet man. Nog steeds is hij volop betrokken bij wetenschappelijke publicaties en congressen. Als christen is hij actief in de Tehuisgemeente, de Nederlands gereformeerde kerk in Groningen. In z’n woonplaats Enumatil leidt hij samen met zijn vrouw een praatgroep met buitenkerkelijken.

Het echtpaar woont in een rustieke woonboerderij van waar het een weids uitzicht heeft over het Groningse platteland. Van haast is hier trouwens geen enkele sprake: Oldenhuis neemt alle tijd voor een gesprek over vertegenwoordiging in gemeenten en kerkelijke organen, onder het genot van koffie, kaas en courgettesoep. „Neem alsjeblieft, jij moet straks rijden”, spoort hij aan.

Jongeren en ouderen

„Ik zie twee lijnen”, begint Oldenhuis, „de eerste begint positief: ik zie dat jongeren veel dingen aanpakken. Serieuze christelijke jongeren maken werk van hun christen-zijn in hun wijk. Ze zoeken medechristenen op. Daar heb ik grote bewondering voor.

Diezelfde jonge mensen interesseren zich niet voor kerkelijke vergaderingen. Ze voelen zich niet vertegenwoordigd. Op foto’s zie ik alleen oudere manslidmaten, terwijl jongeren met totaal andere dingen bezig zijn. Dan schud ik aan de boom, en zeg: Ho, ho, wakker worden met elkaar!”

Een tweede lijn die Oldenhuis noemt zijn de fusiebesprekingen tussen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) en de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK). „Er is veel gedoe, veel kabaal. Ik ken beide kerken van nabij. En als ik dan de discussie volg van wel fuseren, niet fuseren, wat gebeurde er precies in 1967 enzovoorts, dan schud ik opnieuw aan de boom, en zeg: Jullie kijken naar elkaar, je kijkt niet naar de buitenwereld om je heen. Als je echt goddelijk bezig wilt zijn, kijk dan ook naar de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) en naar haar nota Kerk 2025. Daarin wordt echt gezocht naar nieuwe dingen. Dan is mijn boodschap: Steek niet al je energie in het afhechten van zo’n fusie. Stijg samen uit boven jezelf en ga anno 2017 op weg naar breder kerk-zijn in een digitaal landschap.”

U ziet actieve jongeren aan de basis naast een vergadercultuur van senioren. Hoe krijgen we die twee bij elkaar?

„Je moet ervoor zorgen dat je geestelijke zaken zo weinig mogelijk van bovenaf oplegt. Je zult meer vrijheid moeten geven aan plaatselijke gemeenten. En laat serieuze jongeren daarbij het voortouw nemen. Ik houd er niet van mijn eigen kerk te bewieroken, elke kerk blijft gebroken. Er is bij ons bewust een gemengd team van jongere en oudere mensen voor Schriftlezing en gebed.

Tijdens synodes zie ik kleine groepjes mannen vergaderen. En hoe intens, hoe bewogen ze dat ook doen –daar doe ik niets van af. Ik zie dat heel veel mensen zich niet door hen vertegenwoordigd voelen, ook ouderen. Neem de besprekingen over de Gereformeerde Theologische Universiteit (GTU). Die besprekingen stralen wantrouwen uit, geen vertrouwen. Ook dit is typisch een naar binnen gerichte cultuur. Terwijl ik als buitenstaander zeg: Wow, een GTU, wat een kans in deze tijd! De overheid subsidieert nog – mensen, als een haas aan de slag! Maak er wat van, en wees als Abraham, niet wetend waar hij komen zou.”

Moeten de kerkelijke structuren dan op de schop? Zodat ‘gewone’ gemeenteleden weer denken: deze vergadering gaat over ons?

„Theologisch zit hier nog een andere kant aan. In de kerk kun je zeggen: de ambten beslissen. Daar zit geen gedachte van vertegenwoordiging achter. De vergadering kiest en bidt en vraagt om een zegen. En dan gelooft ze dat ze het goed heeft gedaan. In de kerk is niet het rechtselement van de vertegenwoordiging beheersend.

Maar ook in het kader van de ambten heb je natuurlijk altijd de gedachte van de vertegenwoordiging gehad. Kijk naar de indeling in classes, particuliere synodes en generale synodes. De ambtsgedachte in de protestantse kerken heeft steeds met zich mee gebracht dat men gezag wilde delen. De gedachte van vertegenwoordiging moet je in deze mondige tijd serieus nemen.

Als ik kijk naar de gereformeerde orthodoxie in Nederland, zie ik op de meerdere vergaderingen vooral vutters die voldoende tijd hebben. Mensen met een dynamisch bedrijf die korte nachten maken zie je niet op een synode, zij hebben het te druk. Je zult oog moeten hebben voor het feit dat met name de jongere generatie andere prioriteiten stelt.”

Op welke wijze zou een kerkorde aangepast kunnen worden aan de huidige netwerksamenleving?

„Zorg dat je kerkorde niet verstikkend, niet juridiserend werkt. In geloofszaken zou je zo weinig mogelijk moeten regelen, en zo veel mogelijk aan de lokale gemeenten kunnen overlaten. Het aanpassen van een kerkorde kan klein beginnen. Als een predikant van de GKV naar de NGK overstapt of omgekeerd, is de rechtspositie te complex. Maak de drempels lager, ook in de reformatorische kerken.

Ik ken de gereformeerde gemeente in Groningen niet. Wat raar eigenlijk. Waarom ben ik daar nooit binnen gestapt? Ik schaam mij. Wij christenen vormen zo’n kleine groep in het seculiere leven, terwijl we allemaal voor hetzelfde gaan.”

U noemde zojuist de nota Kerk 2025 van de Protestantse Kerk. Waarom vindt u die inspirerend?

„Er zit in dit rapport elan, er is oog voor de moderne tijd, met een open blik. De auteurs zien dat een kerk kan verkleuren, dat er migrantenkerken opkomen. De nota stelt dat niet op elke toren per se een PKN-vlag hoeft te wapperen. Dan ben je ver weg van het idee van de ware kerk dat christenen nu verdeeld houdt. We moeten het samen doen, we kunnen het niet in ons eentje.

Er zijn veel gemeenten die onder de koepel van de PKN functioneren en toch hun eigen kleur houden. Kijk naar Gereformeerde Bondsgemeenten. Ik vind dat volstrekt legitiem. God geeft elk mens zijn eigen kleur.

De nota stelt dat de kerk een boodschap heeft voor de samenleving. In de kerk hoor je dingen die je nergens anders hoort. Dat sluit nauw aan bij wat ik zelf probeer uit te dragen aan de openbare universiteit: geloven doet ertoe, geloven mag, óók in het publieke domein. Er is geen enkele rechtsgrond om het geloof achter de voordeur te verbannen. Ik ga graag in debat met politici die daar anders over denken. In november als gast op het D66-congres in een forum.”

Laten christenen zich verzamelen in de Protestantse Kerk in Nederland?

„Houd als christenen vooral allemaal je eigen plaats, zou ik zeggen. En dat kan inderdaad onder de koepel van de Protestantse Kerk in Nederland, die is heel breed. Ik zit niet te wachten op een Barneveldhal met 3000 zitplaatsen. In die koepelgedachte passen ook de Gereformeerde Gemeenten in Nederland en de Gereformeerde Gemeenten. Maar het betekent voor die kerken wel dat ouderen zullen moeten leren loslaten en meer vertrouwen moeten hebben in de jongere generatie. Want dát is de essentie van geloven: leren loslaten.

Als je samen onder één dak woont, elk met z’n eigen aardigheid, ga je ook gemakkelijker eten bij de buren. En met eten bedoel ik natuurlijk: brood en wijn delen. Het is de teerkost voor onderweg in het dagelijks leven. Het is geen voedsel om in je eigen kerkelijke hoekje te nuttigen.

Ds. Henk de Jong van de NGK zegt het zo: de Bijbel, dat 2000 jaar oude boek, bestaat bij wijze van spreken uit zes hoofdstukken. Ieder mens schrijft in zijn eigen korte leven dat zevende hoofdstuk. En dan ontdek je dat die zes hoofdstukken verrassend actueel zijn, zeg maar gewoon: eeuwigheidswaarde hebben. Daarom vind ik de Bijbel zo’n adembenemend boek. Als je die zes hoofdstukken in beton giet, wordt het een museumstuk.

Er is moed voor nodig om de stoffige en stroperige vergadercultuur van onze kerken, waar geen jongere meer in stapt, te doorbreken. Laat de nieuwe generatie deelnemen aan de kerkenraad, laat ze het voortouw nemen. Laatst was er in mijn gemeente een van de jongeren die het gebed na de preek deed. En toen zei ik achteraf: Je doet het zo mooi, ik kan met een gerust hart sterven. Jullie nemen het wel over.”

Fokko Oldenhuis

Fokko Tiemen Oldenhuis (Delfzijl, 1950) is sinds 2005 bijzonder hoogleraar religie en recht aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Tot zijn afscheid vorig jaar was hij hoofddocent privaatrecht aan diezelfde universiteit.

Oldenhuis geldt als een expert op het gebied van het aansprakelijkheidsrecht, in het bijzonder op de onrechtmatige daad en de ”kwalitatieve aansprakelijkheid”. Daarnaast heeft hij als bijzonder hoogleraar religie en recht een expertise opgebouwd op het grensvlak van kerkgenootschappen en het privaatrecht.

Sinds 1993 is Oldenhuis raadsheer-plaatsvervanger aan het Gerechtshof Arnhem.

Trekschuit

„De representatiegedachte van plaatselijke gemeenten via classis, particuliere synode en generale synode dateert letterlijk uit de tijd van de trekschuit: reizen van A naar B duurde heel erg lang.

Er is naar mijn oordeel de laatste vijftig jaar onvoldoende onderzoek gedaan naar de vraag hoe dat beter zou moeten en meer bij de tijd geregeld zou kunnen worden. Wat ik om me heen zie is dat de jongere generatie in het geheel niet geïnteresseerd is in besluiten van ‘haar’ synode. Haar prioriteit ligt elders: op lokaal niveau contact zoeken met medechristenen en er met elkaar zijn voor de samenleving.”

Prof. dr. mr. Fokko Oldenhuis, oktober 2017.

serie Religie en recht

Dit is het derde deel in een serie interviews over de verhouding tussen religie en recht. Over vier weken deel 4: huwelijk en echtscheiding.