Uitbundig valt de najaarszon maandagmiddag 30 oktober op de Schlosskirche. Op deze kerk zijn alle ogen gericht, al weken-, maandenlang, want aan de deur van de Slotkapel sloeg Luther 500 jaar geleden zijn 95 stellingen. Of hij dat zelf heeft gedaan, is volgens sommigen nog de vraag. Of het precies déze deur was, is geen vraag, want de huidige Thesentür is van veel later datum. Deze is van brons. Daar valt geen spijker in te slaan.

Voor de beroemde deur moeten toeristen massaal op de foto. Ook een oudere man in rolstoel. Wat heeft hij met Luther, met de Reformatie? „Luther heeft met zijn Reformatie de kerk veranderd, ruzie gemaakt met de paus in Rome.” Wat doet dat met hemzelf? Schouderophalend: „Dit is geschiedenis geworden.”

Tegen de kerkmuur staat Markus Klisch uit Leipzig. Volgens een biljet brengt hij ”reformatorische boeken” aan de man, vooral veel van de Amerikaanse auteur Ellen Gould White, grondlegster van de zevendedagsadventisten. „Voor mij is dit een zaak van het hart”, zegt Klisch enthousiast. „Ik wil met deze boeken mensen dichter bij Jezus brengen. Dat is ook wat Luther bedoelde, mensen tot Jezus leiden. Luther riep de mensen ertoe op zelf de Bijbel weer te gaan lezen. Op zondag naar de kerk gaan, is nodig, maar zelf de Bijbel lezen is harder nodig.”

Rond de 500e verjaardag van de Reformatie pakt Wittenberg fors uit. Voor de Slotkerk staan kraampjes op straat. Mensen verdringen zich voor Luthernudel, Luthersnacks, Lutherbier en Lutherlikeur (32 procent alcohol). Iets verderop verkoopt een blonde dame Luther-Bratwurst. In een praatje over Luther heeft ze even geen zin, en ze heeft ook geen tijd, want vandaag kan ze zakendoen.

Een oude man schuift met twee bergstokken over het Marktplein. Luther? Met zijn rechterstok wijst hij naar de Slotkapel en zegt, kort aangebonden: „Vijfennegentig stellingen.” En verder? Hij schudt van nee.

Op de stoeptegels is een metersgroot schilderwerk aangebracht, van Luther en van de Slotkapel. Op de hoek van de Juristenstrasse staat een jonge vrouw. Ze roept met luide stem: „Jezus zegt: Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven. Wij roepen Duitsland ertoe op terug te keren tot de Reformatie van Luther. Amen.” „Amen”, herhalen enkele omstanders.

Wat drijft deze vrouw? „Het is ten hemel schreiend zoals het er in Duitsland aan toegaat”, zegt ze fel. „In de kerk wordt een valse leer verkondigd. De kerk is dood, het land staat schuldig. Wij hebben weer een reformatie nodig.” Koorzang schalt uit de speakers achter haar: ”Grosser Gott, wir loben dich”.

Een opgeschoten joch loopt rond met een T-shirt met de tekst: ”95 Thesen”. Warme Glühwein gaat rond. Wittenbergers lopen rond in monnikenkleding uit Luthers tijd.

Op het Marktplein van Wittenberg staan deze maandagmiddag, in een vette walm van braadlucht, de beroemde standbeelden van Luther en zijn vriend Melanchthon, devoot onder hun baldakijnen. Een puber stuift op een skateboard tussen het beroemde koppel door. Doedelzakspelers blazen Duitse volksmuziek. De middeleeuwse stadswacht trekt in vol ornaat voorbij.

In het Rathaus –vlak bij Luthers Marktkirche– loopt een tentoonstelling over Wittenberg, met veel aandacht voor de Reformatie: „Onze stad is de geboorte- en de werkplaats van het nieuwe Evangelie,” staat er. Maar Wittenberg is meer, is ook een stad om te dansen, is ook de meest milieuvriendelijke stad uit de regio, en is ook de geboorteplaats van de overgrootvader van de uitvinder van de mobiele telefoon, Carl Friedrich Gaus. Een vrouw schrijft netjes in het gastenboek: „Het Evangelie van Luther was niet naar de mens, maar wel voor de mens. Gegroet: een moeder.”

Op een affiche staat een tekst van Luther: „Ook al wist ik dat morgen de wereld verging, dan plantte ik vandaag nog een appelboom.” Een jonge vrouw staat ernaar te kijken. Wat denkt ze? „Luther. Dat gaat over 500 jaar Reformatie. Daarom ben ik hier. Luther is belangrijk, dat is geschiedenis, cultuur. Iedereen kent hem.”

Leest ze ook in de Bijbel, net als Luther? „Ik ben niet religieus, ga niet naar de kerk.”

Buiten is er veel te koop dat hoe dan ook met Luther te maken heeft: Lutherwafels, christelijke kruidenbitter, stripboeken met Luthers portret op de omslag. Een Italiaanse eettent viert de Reformatie –zegt een tekst– met ”speciale Allerzielensoep”.

Op de stoep er vlakbij staat Roland uit het naburige Dessau, alpinopet op het hoofd, het allemaal eens aan te zien. Hij weet vast wie de monnik Maarten was! Triomfantelijk zegt hij: „Hij schreef de Bijbel in de volkstaal over, zodat iedereen zelf weer in de Bijbel kon lezen.” Leest hij die zelf ook? „Ik heb het geprobeerd, echt geprobeerd, maar dat boek is mij te moeilijk.”

Een van de marktkraampjes verkoopt ”Reformationsbrötchen”. Achter de kraam staat Magdalena Jäger. „De combi tussen de Reformatie en brood is geen commercie”, zegt ze met een krachtige stem. „Met deze broodjes wijzen we op het Brood des Levens. Dat is dezelfde Jezus als Die van Luther.”

Het schemert inmiddels. De avond valt. Bij de beroemde Thesentür van de slotkapel zit een donkere man uit Afrika, handschoenen aan, muts op. Hij blaast op een enorme hoorn, een wonderschone melodie: ”Blijf bij mij Heer’, want de avond is nabij”.

Dinsdagmorgen 31 oktober, 7.05 uur. Het daagt reeds in het oosten. Boven Lutherstadt Wittenberg gaat de zon moeizaam op. In het grauwe ochtendgloren worden boven op de toren van de Slotkerk de woorden van Luthers credo zichbaar: ”Ein feste Burg ist unser Gott, ein gute Wehr und Waffen”.