Het doel was om drie kerken te verenigen. Uiteindelijk bleven het er drie. Het is de trieste balans van het Samen op Weg‑proces. Met dat op 1 mei de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch‑Lutherse Kerk in Nederland zich verenigden in de Protestantse Kerk in Nederland, ontstonden er twee nieuwe kerken: de Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk en de Voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland. In een serie van drie artikelen komen achtereenvolgens de synodevoorzitters van de PKN, de HNHK en de VGKN aan het woord.
Wie is ds. Heetderks?
„Een gewone predikant. Ik ben afkomstig uit de alt-reformierte kerk in Emden, in Duitsland. Daar ben ik geboren. Gestudeerd heb ik in Münster en Kampen. In 1983 ben ik predikant geworden in Oude- en Nieuwebildtzijl en in 1989 ben ik verbonden aan de gereformeerde kerk van Oosterhout, hier in Noord-Brabant. In die gemeente werk ik nog steeds, zij het nu voor slechts 10 procent omdat ik voor de rest ben vrijgesteld voor het synodewerk. In 2001 ben ik gekozen tot vice-voorzitter van de synode van de Gereformeerde Kerken. In dat jaar is ook mijn vrouw ernstig ziek geworden. In januari 2003 is ze overleden. Een week na de begrafenis vroegen synodeleden mij of ze me mochten kiezen als voorzitter van de gereformeerde synode. Ik heb gezegd: Als dit zo moet zijn, dan zal ik daar ook de kracht wel voor krijgen. In maart 2004 werd ik gekozen tot voorzitter van de synode van de Protestantse Kerk. Ik heb het allemaal niet gezocht, maar het is mooi werk. Alleen is het soms moeilijk te combineren met mijn taak als alleenstaande vader. Ik heb twee thuiswonende kinderen van 12 en 15 jaar oud en ik wil er ook voor hen zijn en zo mogelijk elke dag voor ze koken en met ze eten. Dat vergt soms wel wat organisatietalent.”
Hoe kijkt u aan tegen de gebeurtenissen van de achterliggende maanden en wat hebben de ontwikkelingen persoonlijk met u gedaan?
„Ik blijf volhouden dat de vereniging van de drie kerken een historische gebeurtenis is. Het komt in de wereld echt niet vaak voor dat kerken van dit formaat elkaar vinden. De buitenlandse gasten die spraken op de eerste protestantse synode, wezen ons er steeds op dat onze vereniging een geschenk van de Geest van God is. Dat is de ene kant. Aan de andere kant is er de pijn en zorg over het feit dat een grote groep leden hun plaats in de PKN niet wil en kan innemen. Dat werpt een schaduw over de vereniging. Die breuk doet mij verdriet, daar zit ik mee. Daarbij verbaast mij de harde toon van de bezwaarden tegenover de Protestantse Kerk. Dat doet me pijn. Men wil geen overleg met de aangewezen organen, men negeert alle kerkelijke afspraken die er gemaakt zijn en men weigert soms zelfs post van de kerk aan te nemen. Ook mag in de publiciteit blijkbaar alles over de PKN gezegd worden. Bijvoorbeeld dat de leugen in de PKN een even legitieme plaats zou hebben als de waarheid. Daarnaast wordt de PKN afgeschilderd als een machtswellustige kerk die de kleine gelovigen alles wil afpakken. En dat terwijl we nog op de afzonderlijke synoden speciaal uit pastorale motieven de commissie van bijzondere zorg ingesteld hebben, iets waar bezwaarden op hebben aangedrongen. Die commissie heeft weliswaar als eerste taak te zorgen voor de gemeente die in de PKN wil blijven. Maar vanuit pastoraal oogpunt wil ze ook regelingen treffen met groepen gemeenteleden die zeggen niet in de PKN te kunnen staan. Maar dat veronderstelt wel overleg. En juist dat overleg wordt geweigerd. De commissie wordt in veel gemeenten niet eens ontvangen. Wat moeten wij dan nog?”
Hoe hebt u uw verkiezing tot preses van de synode ervaren?
„Geweldig dat je dat vertrouwen krijgt, maar ook een hele verantwoordelijkheid. Daar til ik wel zwaar aan. Maar je moet het werk van een gewone gemeentepredikant ook niet onderschatten.”
Hoe heeft het zo ver kunnen komen dat de 21e eeuw toch weer een kerkscheuring heeft gebracht?
„Dat is een vraag die mij nog steeds bezighoudt. Natuurlijk hebben we heel veel met de hervormde en gereformeerde bezwaarden overlegd. Gelukkig zijn er maar enkele gereformeerde kerken die niet meegegaan zijn met de vereniging, maar de scheuren in de Hervormde Kerk zijn dramatisch. Ik ken de bezwaren tegen de lutherse belijdenisgeschriften en een aantal kerkordelijke bepalingen. Maar dat juist zij, afkomstig uit de Hervormde Kerk, waar vrijzinnigen en gekrookterieters bij elkaar konden blijven, zich nu zo hard opstellen, dat vind ik erg moeilijk. Ze zijn altijd trouw gebleven aan de brede Hervormde Kerk, omdat ze daar de trouw van God opmerkten. Zeker, de PKN verenigt de gereformeerde en de lutherse traditie in zich. Want samen vormen die de reformatorische traditie. Maar de Schrift is de enige bron en norm. Dat is wezenlijk. En in die kerk kun je je ten volle gebonden weten aan de gereformeerde belijdenis. Mag ik dan vragen: Is het woordje exclusief, in de zin van een exclusieve binding aan de gereformeerde belijdenis, een kerkscheuring waard in onze geseculariseerde 21e eeuw? Voor de buitenstaanders is dit weer een argument dat de kerk niet deugt. Het doet de kerk en de zaak van Christus zoveel kwaad.”
Hoe is het contact met uw collega’s ds. Heemskerk en ds. Bijleveld?
„Met ds. Heemskerk heb ik tot nog toe geen persoonlijk contact gehad. We zijn een keer samen uitgenodigd in een radioprogramma, maar ik kwam vast te zitten in het verkeer en heb vanuit m’n auto meegepraat in dat programma. We hebben onlangs een brief verstuurd naar de bezwaarden over nader contact. Wat ds. Bijleveld betreft: het moderamen van de Voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland heeft ons verzocht om een gesprek en we zullen ze binnenkort voor zo’n gesprek uitnodigen.”
Ziet u mogelijkheden dat de breuk weer geheeld zou kunnen worden?
„We hebben als kerk net weer Pinksteren gevierd. Dat betekent dat je vertrouwen hebt in het wonder van Gods Geest. Die Geest kan mogelijkheden openen, ook al zie ik voor ons als kerk op dit moment maar heel weinig openingen. Ik hoop van harte dat degenen die zich nu van ons afscheiden tot de ontdekking komen dat de Protestantse Kerk niet die goddeloze kerk is die ze zeggen dat zij is. Zij is een belijdende kerk. Ik bewonder de liefde en de trouw tot de kerk bij degenen die grote moeite hebben met de PKN. Die betrokkenheid; ik wil eerlijk zeggen dat ik zou wensen dat die ook in andere delen van de kerk meer gevoeld werd.”
Uw grootste wens als preses van de synode van de Protestantse Kerk?
„Dat onze kerk een getuigende kerk mag zijn, een kerk met een nieuw missionair elan. Een kerk waarin gewone mensen de liefde van God kunnen ervaren. En dat de breuken die er zijn, geheeld mogen worden. Zodat er van de kerk naar de samenleving toe een getuigenis uitgaat.”
Dit is het eerste deel in een drieluik over ds. Heetderks, ds. Heemskerk en ds. Bijleveld. Donderdag deel 2.
