Dat Donald Trump mensen met één pennenstreek op staande voet kon ontslaan, was bij ondernemers en werknemers bekend. Berucht zijn de woorden: „You are fired”, in het Nederlands: „Je bent ontslagen.” Hij gebruikte ze soms met zichtbaar genoegen in de tv-serie ”The Apprentice”, waarin hij op zoek ging naar topmensen voor zijn bedrijven. Dinsdag was het de beurt van James Comey.

De directeur van de FBI hield een toespraak voor zijn medewerkers op een kantoor in Los Angeles. Dat ging goed totdat aanwezigen op het televisiescherm zagen dat Trump Comey had ontslagen. De brief moest op dat moment nog worden bezorgd op het hoofdkantoor van de FBI in Washington, nog geen 2 kilometer van het Witte Huis. Trump vond het niet nodig Comey even te bellen of hem persoonlijk de ontslagbrief te overhandigen. Bezorging door een medewerker bij de balie van het FBI-kantoor vond de president genoeg.

Met het ontslag van de FBI-baas dacht Trump wellicht zowel de Democraten als de Republikeinen te kunnen paaien. De president ging er min of meer van uit een win-winsituatie te bereiken.

De Democraten hebben een hekel aan Comey omdat hij de verkiezingscampagne van presidentskandidate Hillary Clinton ruïneerde. De FBI deelde enkele dagen voor de verkiezingen mee dat er aanleiding was om het onderzoek naar e-mailgedrag van Clinton te heropenen. Achteraf lijkt het erop dat die aanleiding flinterdun was.

Vorige week, tijdens het verhoor door een Senaatscommissie, verklaarde Comey nog onder ede dat Clinton een groot aantal vertrouwelijke mails had doorgesluisd naar de politicus Athony Weiner. Dinsdag liet hij in een brief weten dat het slechts ging om twaalf berichten, waarvan er twee een vertrouwelijk karakter droegen. Dat zit de Democraten hoog.

Binnen het Republikeinse kamp bestaat irritatie dat de FBI-baas vorige week liet weten dat het onderzoek naar Clinton kan worden gesloten. Minister van Justitie Jeff Sessions en diens onderminister, Rod Rosenstein, stellen dat Comey dit niet op eigen houtje had mogen bekendmaken. Daarom drongen ze aan op zijn ontslag.

Misrekening

Trump heeft echter buiten de waard gerekend. Zijn besluit tot ontslag van de FBI-baas stuitte op felle kritiek van zowel Democraten als Republikeinen. Belangrijkste reden is dat Comey tijdens een lopend onderzoek naar de banden tussen de Russen en het verkiezingsteam van Trump is weggestuurd. Comey had de leiding van dit politieonderzoek. Dat roept de schijn op dat Trump op een sluwe manier probeert van deze affaire af te komen.

De brandende kwestie is nog steeds of het kamp van Trump vorig jaar afwist van de Russische bemoeidenis met de verkiezingen, en zo ja of het Trumpteam daar zelf bij betrokken was.

In zijn ontslagbrief schrijft Trump dat Comey hem persoonlijk „drie keer” heeft gezegd dat de FBI geen onderzoek doet naar Trump. Daarvoor dankt de president de ontslagen FBI-directeur. Dat strijdt echter met de recente publieke verklaring van Comey dat er nog steeds een onderzoek loopt naar de Russische connectie.

De opmerkelijke passage in de brief van Trump wordt gevolgd door de opmerking dat het vertrek van Comey „een nieuw begin voor ons kroonjuweel van de wetshandhaving” markeert. Dit wordt uitgelegd als een signaal dat Trump nu een streep wil zetten onder het FBI-onderzoek. Weliswaar ontkent het Witte Huis dat dit de bedoeling is, maar een woordvoerder verklaarde dinsdag dat „het nu tijd is om het Russische onderzoek helemaal achter ons te laten.”

Afzettingsprocedure

Dat Trump dit graag wil, is algemeen bekend. Twee adviseurs van de president hebben aan de media verteld dat de president de achterliggende weken bij herhaling in toorn ontstak omdat de berichten over de Russische connectie maar blijven aanhouden. Van zijn medewerkers vraagt hij „tot vervelens” toe of ze wel geloven dat hij brandschoon is.

Als Trump dacht met het ontslag van dit probleem af te zijn, dan is dat echter een misrekening. Zowel bij Democraten als bij Republikeinen zwelt de roept aan om een „onafhankelijk aanklager” te benoemen. Zelfs binnen zijn eigen partij wordt Trump het verwijt gemaakt zijn macht te misbruiken.

De Republikeinse senator Richard Burr zei in een verklaring zich „grote zorgen te maken over de timing en de argumentatie van het ontslag.”

Sommige commentatoren spreken zelfs van een dreigende constitutionele crisis. Tim Weiner, kenner van de geschiedenis van de FBI, noemt het ontslag van Comey „een obstructie van het justitieonderzoek.” „Een dergelijke daad kan de aanleiding zijn om een afzettingsprocedure te starten.”