Bouwers Haarlemse Bavo’s keken oostwaarts
De twee grote kerken van Haarlem hebben iets gemeen. Zowel bouwers van de monumentale Grote of St.-Bavokerk op de Markt, als van de veel jongere kathedrale basiliek Sint-Bavo lieten zich inspireren door de architectuur in het Midden-Oosten en specifieker die in Jeruzalem. Twee recent verschenen boeken laten dat zien.
De architectuurhistoricus Thomas von der Dunk is een kenner van de torenbouw in de zestiende en zeventiende eeuw. Hij publiceerde daar al veel over. De afgelopen tijd verdiepte hij zich in één toren in het bijzonder: de vieringtoren boven op de Bavo. De toren is bijzonder vanwege de open, uivormige kroon. Tot nu toe is nooit echt duidelijk geworden waarom de toren deze vorm kreeg.
De Bavo had eerst een zware, stenen toren, maar toen die voor bouwkundige problemen zorgde, is die rond 1514 snel afgebroken. De kerk kreeg er in 1518-1520 een lichter, houten exemplaar voor terug, volgens Von der Dunk ontworpen door Jacob Symonsz van Edam.
Door welke andere torenontwerpen liet Jacob Symonsz zich inspireren? In ”Haarlem als Hollands Jeruzalem” gaat Von der Dunk op zoek naar een antwoord op die vraag door torens uit dezelfde periode te bestuderen. Hij concludeert dat de uivormige bekroning van de toren niet verwijst naar de keizerlijke kroon van de Habsburgers.
De torenbekroning dankt haar vorm aan die van de koepel van de Rotskoepel op de Tempelberg in Jeruzalem, betoogt Von der Dunk. Reisverslagen van pelgrimstochten naar het Heilige Land beleefden in de tweede helft van de vijftiende eeuw een hoogtepunt. De daarin opgenomen tekeningen van de gebouwen in Jeruzalem inspireerde bouwers in het Westen. En verschillende Bourgondische hertogen en graven van Holland die over Haarlem de baas waren, hadden Jeruzalem bezocht. De grote steden in Holland kenden bovendien invloedrijke Jeruzalembroederschappen. De oosters-uivormige beugelkroon van de toren van de Bavo is volgens Von der Dunk een directe link met Jeruzalem.
Zo’n lijn legde de architect Jospeh Cuypers bijna vier eeuwen later ook bij de bouw van de in 1898 in gebruik genomen rooms-katholieke Sint-Bavo. Vooral de grote koepel van de kerk en veel ornamenten doen sterk denken aan een oosters gebouw. Daarnaast staat de kerk gericht op het oosten. In ”De nieuwe Bavo van Haarlem” laat Bernadette van Hellenberg Hubar zien hoe dat komt. Een van de gedachten was dat de Arabieren, die net als de Joden behoren tot de afstammelingen van Sem, weleens een meer authentieke ontwikkeling van hun cultuur uit de mozaïsche traditie zouden kunnen hebben gerealiseerd dan de christenen.
Het fotorijke boek over de rooms-katholieke Bavo laat zien dat de kerk vol Bijbelse symboliek zit, waarbij het gedachtegoed van de scholastieke Thomas van Aquino (1225-1274) over de Unvollendete bepalend was. Zo zijn in lijn hiermee in het kerkgebouw ruwe, onbehouwen stenen opgenomen.
Over de kleinste details in de kerk is nagedacht, zo bleek tijdens nauwkeurig onderzoek dat mogelijk was door de vele steigers die de afgelopen jaren in de kerk stonden vanwege de grote restauratie. De foto’s laten ook de kleurrijkdom van de kerk zien.
”Bouwers Haarlemse Bavo’s keken oostwaarts
Haarlem als Hollands Jeruzalem. De oorsprong van de toren van de Grote of St.-Bavokerk”, Thomas H. von der Dunk; uitg. Verloren, Hilversum, 2016; ISBN 978 90 8704 622 4; 144 blz.; € 19,-; ”De Nieuwe Bavo te Haarlem. Ad Orientem, gericht op het oosten”, Bernadette van Hellenberg Hubar; uitg. WBooks, Zwolle, 2016; ISBN 978 94 62581197; 338 blz.; € 39,95.
