De gereformeerde missioloog Jo Verkuyl wijdde zijn leven aan de zending. Dwars tegen de heersende mening in naoorlogs Nederland in pleitte hij voor de onafhankelijkheid van Indonesië.
Johannes (Jo) Verkuyl werd op 16 januari 1908 geboren in Nieuw-Vennep. Al in zijn jeugd was hij geïnteresseerd in zending. Toen hij theologie ging studeren aan de Vrije Universiteit in Amsterdam kreeg hij onder meer college van zendingsman J. H. Bavinck. Later was de hervormde zendingstheoloog Hendrik Kraemer zijn grote voorbeeld.
Verkuyl werd in 1932 gereformeerd predikant in Laren, Noord-Holland. In 1937 volgde een aanstelling tot predikant in Leiden, voor het werk onder Aziatische studenten. Eind 1939 vertrok hij als zendingspredikant naar het gebied waar het merendeel van deze studenten vandaan kwam: Nederlands-Indië. Daar bleef hij werken tot de Japanse bezetting, in april 1942. Vervolgens belandde hij in een interneringskamp.
Na de oorlog nam Verkuyl het, tegen de heersende opinie in Nederland in, op voor de onafhankelijkheid van Indonesië. Ook later was hij een voorstander van dekolonisatie en nam hij onder meer stelling tegen de Zuid-Afrikaanse apartheidspolitiek.
Dat Verkuyl na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949 een goede relatie had met de Indonesische regering, maakte hem in Nederland verdacht. Indonesië werkte na de onafhankelijkheid de Nederlanders eruit. Juist in die periode kon Verkuyl tussen 1954 en 1962 hoogleraar zijn aan wat nu het Jakarta Theological Seminary heet.
Van 1963 tot 1968 was Verkuyl algemeen secretaris van de Nederlandse Zendingsraad. In 1965 volgde een aanstelling als buitengewoon hoogleraar aan de VU. Vanaf 1 september 1968 was hij gewoon hoogleraar missiologie en evangelistiek. Hij bleef deze functie vervullen tot aan zijn emeritaat, op 1 oktober 1978.
Verkuyl liet zich kennen als een klassieke zendingstheoloog die niets moest hebben van de opkomende antimissionaire geest. Hij nam ook stelling tegen de marxistische theologie en het newagedenken. Een van zijn standaardwerken verscheen in 1975: ”Inleiding in de nieuwere zendingswetenschap”.
Verkuyl pleitte weliswaar voor de dialoog tussen religies, maar wilde niets afdoen aan de verzoeningsleer. Met de Britse missioloog J. E. Lesslie Newbigin probeerde hij oecumenische en evangelische christenen met elkaar te verbinden.
Aan de VU stond Verkuyl bekend als een van de opponenten van H. M. Kuitert en H. Wiersinga, die afscheid namen van de christelijke verzoeningsleer. Hij schreef onder meer het boekje ”Credo. Een oproep tot geloof” (1964) en in 1992 ”De kern van het christelijk geloof”.
Tot op hoge leeftijd bleef Verkuyl betrokken bij Indonesië. Het deed hem pijn dat de vrijheid van christelijke kerken in dat land onder druk kwam te staan. Verkuyl liet niet na om de Indonesische overheid hierover te kapittelen. Anderzijds toonde hij zich ook kritisch ten opzichte van de manier waarop Nederland het koloniale verleden bleef verheerlijken.
Jo Verkuyl overleed in zijn woonplaats Loenen aan de Vecht, op 27 januari 2001. Hij werd 93 jaar.
In deze rubriek wekelijks een biografie van een bekende of minder bekende theoloog.
Zie ook:
Een leven lang zending en dialoog (Reformatorisch Dagblad, 24 mei 2012)
Evangelische visie op Verkuyl – Studiedag ETF belicht distantie en waardering over en weer (Reformatorisch Dagblad, 25 mei 2002)
Prof. J. Verkuyl (93) overleden (Reformatorisch Dagblad, 29 januari 2001)
Prof. Verkuyl 90 jaar geworden (Reformatorisch Dagblad, 17 januari 1998)
Tijd van Europese zending als initiatiefnemer is geheel voorbij – Prof. Verkuyl: Help Indonesische kerken bij missionaire activiteiten (Reformatorisch Dagblad, 19 augustus 1995)
