„In het begin van de discussie over de vrouw in het ambt zijn er harde woorden gevallen”, zegt prof. Krüger. „In 1988 sprak de synode voor het eerst over de vrouw in het ambt. Daarna is de kwestie in 2003 opnieuw op de vergadertafel gekomen. In de tussentijd is het gesprek in de kerk op gang gekomen. We hebben samen de vrede gezocht.”

Prof. Krüger is hoogleraar Oude Testament aan de Theologische School in Potchefstroom, die relaties onderhoudt met de Noord-Wes Universiteit en uitgaat van de GKSA. Hij was als adviseur aanwezig tijdens de bijzondere algemene synode.

Volgens de hoogleraar hebben de oecumenische banden met andere gereformeerde kerken in Zuid-Afrika zwaar gewogen bij het besluit van de kerkvergadering om niet terug te komen op eerdere besluiten om de ambten niet te openen voor vrouwen. „Als je kijkt naar wat onze zusterkerken doen, dan wordt over het algemeen geconcludeerd dat de vrouw niet kan dienen in de ambten. Weliswaar zijn er kerken die er anders over denken, zoals de Nederlands Gereformeerde Kerken, maar zij vormen meer een uitzondering op de regel.”

Tijdens de synode is gesteld: We moeten ons bij de besluitvorming laten leiden door Woord en Geest. Is die leiding merkbaar geweest in de genomen besluiten?

„Er is in ieder geval grondig naar de Schrift gekeken. Deze bijzondere synode kwam bijeen rond slechts één thema: de vraag of de synodes van 2003 en 2009 terecht hebben geconcludeerd dat de vrouw niet kan dienen in de ambten. De vergadering van vorige week heeft niet alle studiewerk overnieuw gedaan, maar beoordeeld of de besluitvorming destijds correct is verlopen. Bovendien is er ingegaan op bij deze synode ingebrachte bezwaren over de uitleg van de Schrift, zoals gehanteerd door eerdere synodes.

De vergadering van 2009 heb ik van zeer nabij meegemaakt. De Schriftgegevens zijn toen werkelijk diepgravend bestudeerd. Er was een minderheid die ruimte zag voor vrouwen in de ambten; de meerderheid dacht er anders over. We hebben als synode samen gebeden, de kwestie uitgebreid besproken en uiteindelijk gestemd. Sommigen zagen in de toen genomen besluiten de hand des Heeren. Anderen zeiden: Dit is geen manier van doen, houd het zakelijk.”

Een terugkerend thema bij de vraag of de vrouw kan dienen in de ambten is de manier waarop Schriftgegevens worden toegepast, de zogeheten hermeneutiek. Is er een tendens in de GKSA om de hermeneutiek te gebruiken om ruimte te creëren voor de visie dat vrouwen predikant of ouderling kunnen zijn?

„Ik denk het niet. Laat ik een voorbeeld noemen. We nemen kennis van het in 2014 door de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt verworpen deputatenrapport over de plaats van man en vrouw in de kerk. In de GKSA willen we niet het pad op dat we de huidige cultuur laten heersen over de uitleg van Schriftgegevens.

Desalniettemin spreekt het vanzelf dat er rond dit thema veel hermeneutische vragen liggen. Het is voor een theoloog zelfs een vereiste om de hermeneutiek te gebruiken, bijvoorbeeld rond de vraag welke oudtestamentische gegevens nog gelden in het heden en welke niet. In de discussie over de vrouw komen daarbij Debora en Hulda naar voren. Ik denk dat overtuigend is bewezen dat Debora als richteres en Hulda als profetes niet ter zake doen als het gaat om het trekken van lijnen naar de geïnstitutionaliseerde ambten in het Nieuwe Testament. In de synode is aangevoerd dat God deze vrouwen heeft gebruikt om mannen te beschamen. Maar je kunt hun positie, of de wijze waarop God hen gebruikte, niet een-op-een doorvertalen naar de nieuwtestamentische gemeente of de kerk van vandaag.”

Toont het steeds afwijzen van vrouwelijke ouderlingen en predikanten aan dat de Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika behoudender is geworden?

„De GKSA is altijd een van de meest conservatieve kerken in Zuid-Afrika geweest. Toch weerspiegelen de synodebesluiten niet volledig wat er op het grondvlak leeft. Er is een keuze gemaakt voor de uitleg van de Bijbel vanuit de orthodox-gereformeerde visie. Maar de verschillen in de kerk nemen toe. Ik weet niet wat ik daarvan moet denken. Het liefst zou ik zien dat we meer gelijk denken. Anderzijds kunnen we tot nu toe eenheid in verscheidenheid beleven.”

Er zijn ook enkele dolerende gemeenten, die de GKSA weliswaar niet verlaten hebben maar toch afstand nemen van het landelijke kerkverband. Staat de eenheid onder druk?

„De dolerende gemeenten hebben onder meer bezwaar tegen het besluit van vorige synodes om aspecten van de liturgie in de eredienst over te laten aan de plaatselijke gemeente. Maar daarnaast zijn er kerken die juist sterk voorstander zijn van de vrouw in de ambten. De tijd zal uitwijzen of, nu deze synode heeft bevestigd dat vrouwen geen ouderling of predikant kunnen worden, zij binnen de GKSA blijven.”

De grootste protestantse kerk in Zuid-Afrika, de Nederduits Gereformeerde Kerk (NGK), besloot dit jaar om de kerkelijke inzegening van het homohuwelijk mogelijk te maken. Welke invloed heeft dit op de GKSA?

„Dit besluit zet de oecumenische relaties onder druk, al is het nog te vroeg om er echt iets over te kunnen zeggen. Wel is het zo dat de afgelopen tijd verschillende predikanten om aansluiting bij de GKSA hebben verzocht. Maar het gaat hier om predikanten uit diverse denominaties.”

De GKSA-synode besloot vorige week dat het Afrikaans niet langer de voorkeurstaal is tijdens de vergaderingen. De synode wordt in het Engels geleid. Een grote stap?

„Voor sommige afgevaardigden wel. Maar de kerk is breder. In dit land worden elf ambtelijke talen gesproken – en er wordt in nog veel meer talen gepreekt. Dus moet je nuchter zijn: het Engels is uitgegroeid tot een taal die vrijwel iedereen kan hanteren. Al vind ik het persoonlijk lastig om in het Engels alle nuanceringen aan te brengen die ik in mijn moedertaal, het Afrikaans, gebruik.

Rond het begin van onze jaartelling werden er ook allerlei talen gesproken. Toch heeft het de Heilige Geest behaagd om het Nieuwe Testament over te leveren in het Koinè-Grieks. En de reformatoren schreven veelal in het Latijn. Dat was toentertijd de taal waarin theologen communiceerden, over de landsgrenzen heen. De positie van het Engels nu is vergelijkbaar met het Latijn toen. Het is, kortom, een praktische zaak. Het is onafwendbaar dat we in heel Zuid-Afrika in de publieke sfeer meer en meer op het Engels overschakelen. Daar moeten we niet te emotioneel over zijn. Laten we dankbaar zijn dat er in dit land een taal is waarin iedereen elkaar kan verstaan.”

Begin GKSA ligt in 1859

De Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika (GKSA) ontstonden in 1859 na een scheuring binnen de Nederduitse Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika (NGKSA) als gevolg van de invoering van een nieuwe liedbundel. De GKSA zijn een zusterkerk van de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerken. De NGKSA werd in 1665 opgericht in Kaapstad, in de tijd dat Nederland in dat gebied de Kaapkolonie had. Ze is een zusterkerk van de Protestantse Kerk in Nederland.