Ds. Muhadi is predikant in een voormalig thuisland, waar de vroegere apartheidsregeringen de zwarte bevolking concentreerden. Eerst werkte hij in Bophuthatswana, nu staat hij aan het roer van een gemeente in een ander voormalig thuisland: Vendaland.

De predikant werkt in een straatarm gebied, zegt hij. De werkloosheid is er hoog, slechts een enkele volwassene heeft een betaalde baan. „Jongeren trekken naar Johannesburg of een andere grote stad zodra ze de school verlaten. Daar is werk.” Gevolg van die ontwikkeling is dat de gemeente boven­gemiddeld veel ouderen telt. „We zijn constant bezig om via zendingswerk jongeren naar de gemeente te trekken.”

De grote armoede in het gebied brengt het voort­bestaan van de gemeente in gevaar, stelt ds. Muhadi vast. „Mensen hebben niets, en het weinige geld dat ze bezitten, gebruiken ze voor hun levensonderhoud.” Wel ziet hij dat ouderen terugkeren zodra ze met pensioen gaan. „Helaas besteden de meesten dan wel geld aan de bouw van een mooi huis, maar zijn ze er niet mee opgevoed om ook mee te betalen aan de instandhouding van de kerk.”

De predikant ziet de situatie niet snel verbeteren. Van het landelijke kerkverband verwacht hij het in ieder geval niet. „Wij zitten in één classis met ‘blanke’ gemeenten, die vanouds rijker zijn. Maar ook daar zie je de gevolgen van de ontvolking van het platte­land. Lang niet alle blanke gemeenten zijn nog in staat om een eigen predikant te onderhouden. Sommige gemeenten houden het langer vol doordat ze een spaarpotje hebben. Maar er zijn ook blanke gemeenten die amper nog het hoofd boven water kunnen houden.”

Zuid-Afrika kent problemen, zegt ds. Muhadi, maar het land heeft ook een groot voorrecht. „Velen zullen erkennen dat God regeert. Dat maakt een levensgroot verschil als je in nood zit. Als je God niet kent, sta je als arme pas echt met lege handen. Maar het voorrecht van een christen is dat we een rijke God hebben voor arme mensen. Nood leert bidden. Onze God is zó genadig dat Hij zelfs naar zulke zondaars als wij zijn wil omzien.”

Open gesprek over hiv-besmettingen

Ds. P. T. Hlela is predikant in Mbumbulu, een dorpje in de buurt van Durban. Zijn gemeente werd ruim vijftig jaar geleden gesticht door zendelingen die vanuit Nederland waren uitgezonden door de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt.

Ds. Hlela is iemand die de omgeving waarin hij werkt graag vanuit een breder perspectief bekijkt. „Als iemand aan me vraagt: Hoe is de situatie in uw gemeente, dan zeg ik: Zuid-Afrika is een land waar ontzettend veel problemen tegelijkertijd spelen, en ze beïnvloeden elkaar ook nog eens. Het is niet alleen dat het platte­land ontvolkt, dat mensen de kerk even gemakkelijk uitlopen als ze er binnen­gaan, de instabiele politieke en financiële situatie of de grote werkloosheid. Er is gebrek aan kennis, zowel in aardse zin als op geestelijk gebied.”

Het meest in het oog springende probleem in Mbumbulu is het grote aantal weeskinderen, zegt de predikant. „Hun ouders zijn overleden aan de gevolgen van aids. In de meeste gevallen zie je dat de familie omziet naar de kinderen, maar in onze gemeente waren er ook kinderen die door niemand werden opgevangen. De kerkenraad heeft nu gezorgd voor huizen. Gemeenteleden zorgen ervoor dat er naar de kinderen wordt omgekeken.”

De aidsproblematiek wordt open besproken, aldus ds. Hlela. „Het is iets wat iedereen aangaat. Als je niet besmet bent, heb je er via familie of anderen in je omgeving mee te maken. In de kerk zijn ook voorlichtings­bijeenkomsten, waarbij aan de orde komt hoe je besmetting met hiv kunt voorkomen.” De predikant koppelt aids in zijn gemeente niet automatisch aan seksuele zonden. „Je kunt de ziekte ook oplopen door bloed-bloedcontact na een ongeval. Het is belangrijk dat mensen goed voorgelicht worden.”

Hij ziet dat de gemeente niet alleen ontwricht wordt als gevolg van aids, maar ook door de hoge werkloosheid. „De weinige mensen die wel inkomsten hebben, zijn degenen die leven van een uitkering of een pensioen. Wie werken kan, trekt naar Durban.”

De problemen in Mbumbulu zijn zo groot dat ze hem weleens de moed benemen, zegt de predikant. „Ik preek, geef onderwijs en doe pastoraal werk. Maar dat is nog maar het begin. De sociale problemen staan soms zo op de voorgrond dat ik te weinig tijd overhoud voor mijn primaire taken.”

Vrucht van de zogenoemde omkeerstrategie

Ds. O. J. Struwig is predikant in Frankfort, in de provincie Vrijstaat. Zijn gemeente ligt in het hart van Zuid-Afrika en is een typische plattelands­gemeenschap. „We hebben 350 leden, onder wie ruim 100 doopleden. Twee derde van de kerkgangers is boer of werkt in de landbouw­sector.”

De gemeente van ds. Struwig groeit, evenals het dorp Frankfort. „Jongeren die gestudeerd hebben in de stad keren terug. Er is werk genoeg in de agrarische sector.”

De gestage toename van het ledental van de kerk schrijft de predikant daarnaast toe aan de zogeheten omkeerstrategie. „Een aantal jaren geleden heeft de kerkenraad van Frankfort afgesproken dat we ten minste twee synodeperiodes, in totaal zes jaar, in principe geen bezwaarschriften ter tafel brengen op meerdere vergaderingen. We zijn een beetje moe van alle discussies in de GKSA en hebben besloten alle energie te steken in evangelisatie en groei.”

De omkeerstrategie heeft de aandacht getrokken van andere gemeenten, concludeert ds. Struwig. „Frankfort speelt een leidende rol. Een van de projecten waarmee we gestart zijn, richt zich op jongeren in de leeftijd van 14 tot en met 18 jaar. Voor hen organiseren we de Frankfort Riviertour. We organiseren activiteiten en geven toerusting vanuit de Bijbel. Meer dan honderd jongeren uit heel het land komen hier jaarlijks op af.”

De gemeente van Frankfort steunt ook evangelisatie en diaconaal werk onder de arme, overwegend zwarte bevolking. „Ons kinder­fonds verstrekt school­uniformen. Een evangelist catechiseert namens onze gemeente in de townships.”

In de prediking probeert ds. Struwig „een missionaire ondertoon” te laten doorklinken. „We hebben elke zondag gasten van buiten de gemeente. Ik wil hen bereiken met de boodschap dat ze zich moeten bekeren. Bekering tot gehoorzaamheid aan God, dat is de roeping van een mens. Dat is iets anders dan bekering tot geloof: dat is Gods werk.”

Ds. Struwig erkent dat Zuid-Afrikanen zichzelf als christen beschouwen, „maar bij menigeen neemt sport de belangrijkste plaats in het leven in. En met de sport doen ook drank­misbruik en andere zonden hun intrede. In de prediking benadruk ik daarom het belang van heilig leven. We zijn niet voor onszelf in de wereld, maar worden geroepen om het zout der aarde te zijn.”

Omzien naar ander in drukke stad

Dr. H. M. Zwemstra is predikant in Pretoria-Annlin. De gemeente die hij dient, bevindt zich in een stedelijke omgeving en heeft 850 leden en doopleden. Een tweede, Engels­talige gemeente heeft op dit moment dertig leden, maar trekt op zondag een veel groter aantal bezoekers.

Ds. Zwemstra is sinds 2012 predikant in Pretoria. Daarvoor was hij theologisch docent aan het Covenant College in Zambia, waar hij onder meer samenwerkte met de uit Nederland afkomstige ds. C. Molenaar van de Amerikaanse Heri­tage Reformed Churches (HRC).

Pretoria-Annlin telt vooral hoogopgeleide leden, die werken bij bedrijven in Pretoria of bij de Zuid-Afrikaanse overheid, legt ds. Zwemstra uit. „Mensen hebben een druk leven. Het is een uitdaging om de onderlinge liefde in de praktijk te brengen.”

Het feit dat de Zuid-Afrikaanse overheid veel steken laat vallen en het land economisch instabiel is, heeft zijn weerslag op de gemeente, aldus ds. Zwemstra. „Er heerst onzekerheid. Een tijd lang emigreerden jongere leden in groten getale naar het buitenland. Die beweging is tot stilstand gekomen. Die emigratie heeft tot bezinning geleid onder degenen die zijn gebleven. De conclusie die we hebben getrokken is: in deze verdeelde samenleving moet de kerk het verschil maken. We willen een profetisch geluid laten horen.”

De Annlin-gemeente startte om die reden in 2012 met Engelstalige diensten, bedoeld voor een multi­cultureel publiek. „Dr. Brian de Vries, een predikant die is overgekomen vanuit de HRC, leidt deze kerkplanting. De diensten voorzien in een behoefte. De bezoekers­aantallen stijgen.”

Ook het werk onder de arme, zwarte bevolking in de townships krijgt aandacht vanuit Annlin. „We ondersteunen de Makau-gemeente, een nabijgelegen gereformeerde kerk die deel uitmaakt van de GKSA, en die hoofdzakelijk bestaat uit bewoners van de townships. Op zondag gaan vrijwilligers uit beide gemeenten langs de huizen om mensen uit te nodigen voor de kerkdienst. Ook helpen we via het diaco­naat.”

Hoewel de werkloosheid in Pretoria lager ligt dan elders ontkomt de gemeente van Pretoria-Annlin niet aan de economische crisis in het land. Ds. Zwemstra: „Het aantal mensen dat aanklopt voor financiële hulp stijgt. Gelukkig geven degenen die wel geld hebben ruimhartig. Daardoor kunnen we tot nu toe iedereen helpen.”

Veelkleurige kerk

Met ruim 100.000 leden zijn de Gereformeerde Kerke Suid-Afrika (GKSA) de kleinste van de drie grote protestantse kerken in Zuid-Afrika. De andere twee zijn de Nederduitse Gereformeerde Kerk en de Hervormde Kerk. De GKSA, de zogeheten Dopperkerk, gelden als de behoudendste van de drie. Tijdens de bijzondere algemene synode, deze week in Potchefstroom, komen 280 afgevaardigden uit heel het land bijeen. De synodegangers zijn afkomstig uit zeer uiteenlopende gemeenten, in verschillende regio’s. Vier portretten.