De vernieuwing, die bijna 6 miljoen euro kost, wordt in drie fasen uitgevoerd. De verwachting is dat fondsen en subsidiegevers komend voorjaar voldoende geld op tafel leggen om dit jaar de eerste fase te realiseren. Daarvoor is 3 miljoen euro nodig.

In Kamp Amersfoort (Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort) zaten van 1941 tot 1945 circa 37.000 veelal politieke gevangenen voor korte of langere tijd vast. Ruim 600 van hen kwamen door marteling en ontbering in het kamp om het leven. Ongeveer 19.000 gevangenen zijn doorgevoerd naar andere kampen, waar velen zijn overleden.

Het herinneringscentrum ontvangt steeds meer bezoekers, het afgelopen jaar ruim 32.000. Soms geeft dat problemen, zegt Meershoek. „Oud-gevangenen en hun nabestaanden, geïnteresseerde bezoekers en schoolklassen maken allen gebruik van dezelfde ruimte. Het kan zo druk zijn dat de verschillende doelgroepen elkaar in de weg lopen. Uitbreiding is daarom wenselijk.”

Een andere reden voor de nieuwe opzet is volgens Meershoek dat de herinneringscentra rond de Tweede Wereldoorlog een steeds grotere educatieve rol krijgen. „Straks zijn er geen overlevenden meer die in Kamp Amersfoort gevangenzaten. We moeten hun verhalen blijven doorvertellen. Voor jongeren die nu opgroeien lijkt vrijheid vanzelfsprekend. Het is belangrijk dat ze beseffen dat onverdraagzaamheid en vooroordelen kunnen leiden tot rechteloosheid en redeloos geweld, zoals in de Tweede Wereldoorlog.”

Beleving

Kamp Amersfoort zet in op beleving. „Na de verbouwing zal de bezoekers meer een gevoel van beklemming bekruipen, die hoort bij de sfeer van vroeger”, aldus Meershoek. „Er worden dilemma’s voorgelegd en filmpjes getoond zodat men kan ervaren wat er gebeurt in tijden van oorlog en verregaande vrijheidsbeperking. Van daaruit wordt ook duidelijk de link gelegd met wat er nu gebeurt in de wereld. Niet alleen de slachtoffers en de omstanders krijgen aandacht, ook de daders. Wat heeft hen bewogen, waarom konden zij hun gang gaan en wat gebeurt er met mensen die ongestraft misdaden kunnen plegen? Ook de oorlogstribunalen van nu worden zo dichterbij gebracht.”

In de eerste fase van de vernieuwing wordt onder meer een gebouw midden in het kamp voorzien van een extra verdieping. Bezoekers krijgen daarmee beter zicht op het terrein van het gevangenenkamp. Meershoek: „Welke techniek we gaan toepassen weten we nog niet, maar we willen daarop de originele barakken projecteren. Dat kan met 3D-brillen of met Layer, een virtuele laag over de werkelijkheid op de mobiele telefoon.”

Verder wordt de binnenplaats achter het bezoekerscentrum omheind door stalen platen die de achterliggende gebouwen aan het zicht onttrekken. Dat moet bijdragen aan het beklemmende gevoel. Ook worden in de grond de contouren van een barak met bunkercellen zichtbaar gemaakt.

In een volgend stadium komen er ondergrondse expositieruimten bij. „Die verdiepen bijna letterlijk de beleving van de locatie”, aldus Meershoek. „Met bewegend beeld, computergebruik, tekst en objecten worden de levensverhalen gepresenteerd van personen die deel uitmaakten van het kamp: slachtoffers, daders en omstanders.”

Ontvlucht

In het terrein met schietbaan tegenover het bezoekerscentrum komen zo veel mogelijk de zichtlijnen van weleer terug. Meershoek: „Destijds wilde de bezetter goed zicht blijven houden op dit gebied om ontvluchte gevangenen snel te kunnen signaleren. Na de oorlog zijn rond Kamp Amersfoort enkele honderden geëxecuteerde gevangenen opgegraven. Die plekken worden duidelijker gemarkeerd.”

Meershoek gaat ervan uit dat de vernieuwingsplannen binnen drie jaar verwezenlijkt zijn. Waarschijnlijk krijgt het herinneringscentrum ook een nieuwe ingang: de originele poort van Kamp Amersfoort. Die biedt nu nog toegang tot een naastgelegen trainingscentrum.