Refo5000, luidde de kop van een column van Van Lieburg vorige week in De Waarheidsvriend (orgaan van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk). Een knipoog naar Refo500, het platform dat activiteiten van de Reformatieherdenking in 2017 coördineert. Die extra nul was geen drukfout, zegt de VU-historicus. „Het is een grapje met een serieuze ondertoon. Ik wil oog vragen voor de lange termijn.”

Was het schisma van 1054 niet ingrijpender dan de Reformatie, stelt u vragenderwijs. Wat hield dit schisma in?

„Het ging om de scheuring tussen de westerse en de oosterse kerk, tussen Rome en Constantinopel. Een eeuwenlange strijd over de macht van bisschoppen en over dogma’s zoals de Drie-eenheid werd beslecht. Binnen de westerse kerk is de Reformatie belangrijker. Maar als je het wereldchristendom serieus neemt, was het schisma zeer ingrijpend. In elk geval weten we in het algemeen bitter weinig van het oosterse christendom, waarin men veel ervaring heeft met het leven in islamitische landen en culturen. Uiteindelijk delen we de vroege kerkgeschiedenis als internationale geloofsgemeenschap.”

Nog belangrijker noemt u de omslag rond 1800, de verlichting. Betekent dit dat het protestantisme eigenlijk pas toen is begonnen?

„Als protestant alleen maar een verzamelnaam is voor niet-rooms-katholieken, dan ontstond het protestantisme ten tijde van de Reformatie. Maar als je het ook positief wilt invullen, als eenheid boven geloofsverdeeldheid, met vrijheid en redelijkheid als kernwaarden, dan kom je uit op de moderne tijd. Tot ver in de zeventiende eeuw bestond er een besef van een gemeenschappelijke katholieke traditie. Dat ben je kwijt als je denkt in blokken van rooms en protestant.”

„Een theologie, een kerk (…) die niet door de moderniteit is heengegaan, loopt achter”, schrijft u. Hamvraag is dan: Hoe zit dat met de gereformeerde gezindte?

„De gereformeerde gezindte is zelf product van het verlichte denken. Je ziet dat individuele overtuigingen tot verschillende kerken en organisaties leiden. De vraag is in hoeverre je het verleden meeneemt in deze tijd. Als je alleen maar de Reformatie reproduceert, laat je veel vragen liggen waar christenen na 1800 mee hebben geworsteld en ook van antwoorden hebben voorzien. Het louter recyclen van de traditie wreekt zich, als je ziet hoe de gereformeerde gezindte nu worstelt met Bijbelwetenschap en evolutiedenken. De oriëntatie op een voorkritisch wereldbeeld helpt dan niet echt verder.”

Is er reden om ook de verlichting te gaan vieren?

„Vieren is wat anders dan herdenken. Maar vergeleken met de overdosis aandacht voor de Reformatie zou meer aandacht voor christenen in de achttiende en de negentiende eeuw geen kwaad kunnen. Ook om figuren uit die tijd die een negatief imago hebben eens van een andere kant te bekijken. De tegenstanders van Reveil, Afscheiding en Doleantie – hadden ze allemaal ongelijk? En nog belangrijker: de geschiedenis van de evangelische beweging, die dwars door de geschiedenis van de kerkelijke tradities gaat, is een ondergeschoven kind in onze historische belangstelling. Evangelischen hebben zelf niet zo veel met geschiedenis. Voor de gereformeerde gezindte lijkt het mij van evident belang hier veel meer kennis over te verspreiden dan over de Reformatie.”

Hoe meet je het belang van historische gebeurtenissen, zoals u in deze column doet?

„Dat valt niet eenvoudig te meten en hoeft ook niet. Iedere figuur of tijd heeft een eigen waarde. Het gaat me vooral om de proporties in het massale herdenken en eindeloos citeren van ideeën en herdrukken van werken. We zijn nu al zolang met de Reformatie bezig – de lol is er al af voor het 2017 is. Ik kan me voorstellen dat er een zekere Luther- en Calvijnmoeheid ontstaat, zeker bij jongeren. Overigens alle respect voor Refo500. Ik beweeg ook mee op de golven. Maar een beetje meer discussie hierover is wel goed. Anders komt het allemaal zomaar over ons heen.”