Russen lijken nauwelijks in het openbaar te lachen. Maar als de ogenschijnlijk norse uitdrukking plaatsmaakt voor gekrulde mondhoeken, levert dat steevast een gelukkig moment op.
Lieve Russen, Waarom lijken jullie nooit te lachen? Waarom kijken jullie altijd zo chagrijnig en krijgt een buitenlander geregeld een snauw?
Ja, jij vrouw achter de kassa bij de metro, of je collega in haar hokje bij de roltrappen naar het metroperron. En jij, serveerster in dat café in de provincie. En dan die sombere gezichten in de trolleybus of tram. Geen enkele glimlach te zien. Jullie staren naar buiten. Turend naar niets. Toegegeven, Nederlanders kijken ’s ochtends in het openbaar vervoer ook niet al te vrolijk.
De Russische bitsheid valt niet alleen mijn buitenlandse bezoek op. Dat schrikt ervan en ergert zich eraan. Maar ook vriend Aidyn uit Moskou maakt er een punt van. Steevast begint hij erover in een café, bij hem thuis of tijdens een wandeling door de stad. De vraag waarom Russen niet lachen, is zijn favoriete onderwerp. Zelf heeft hij geen moeite met lachen. Hij loopt rond met een haast vastgevroren grijns. Dat zal wel door zijn Azerbeidzjaanse wortels komen.
Het ergste zijn vrouwen van rond de 50, 60 jaar. Ik vermoed dat jullie het woord lachen (”smejatsja”) niet eens kennen. Met jullie korte –soms paars geschilderde– haar, op weg naar de ouderdom, waggelend in jullie ronde lichamen als tonnen, beuken jullie jezelf een weg naar een lege zitplaats in de metro. Want, zo stralen jullie uit, daar hebben jullie recht op. O wee als iemand jullie daarbij dwarsboomt, dan staat het gezicht helemaal op onweer.
Sovjetvrouwen noem ik jullie. Opgegroeid tijdens de kleurloze jaren onder leider Leonid Brezjnev. In het Rusland van na de val van de Sovjet-Unie hebben jullie nooit het geluk kunnen vinden.
Vriend Dima heeft de volgende verklaring voor jullie chagrijnige gedrag. De Sovjetvrouw is alleenstaand. Tragisch en typerend voor Rusland. Juist vanaf deze leeftijd blijven er steeds meer vrouwen over, doordat de man eerder overlijdt onder andere door overmatig alcoholgebruik. Uit onderzoek van het Russische bureau voor de statistiek blijkt dat vrouwen een gemiddelde leeftijd bereiken van 76 jaar. Russische mannen moeten het doen met 65 jaar. De Sovjetvrouw heeft alle hoop op een beter leven verloren.
Er bestaat ook een algemene theorie over de humeurige Rus. In de tijd van de Sovjet-Unie met de geheime dienst, met buren die je verraadden waardoor je eindigde in een strafkamp, kon je maar beter niet lachen. Want lachen betekent emotie. Je stelt jezelf kwetsbaar op en laat in het openbaar zien hoe je over iets denkt. Dat is gevaarlijk. Dan is een nors gezicht veel verstandiger. Deze houding zit er nog altijd in.
Lachen jullie Russen echt niet? Natuurlijk wel. Jullie bewaren je lach voor andere momenten. Thuis of met vrienden in de kroeg. In het park met de barbecue aan. Met een glas wodka in de hand een toast uitbrengend op de liefde, toekomst, vriendschap en gezondheid. Of ’s winters, dansend in het park bij temperaturen ver onder nul. En maar lachen.
Als de door Russen geïrriteerde Nederlanders aan me vragen waarom die zo chagrijnig kijken, kom ik graag met het volgende voorbeeld om de Russische gastvrijheid te illustreren. Nederlanders kunnen er wat van leren. Als je in Nederland een café binnenstapt waar je niemand kent, heb je vrij snel aanspraak. Je drinkt een biertje en babbelt over het weer. Maar als blijkt dat je geen geld hebt om naar huis te gaan of als je de laatste trein hebt gemist, is het over met de pret. Reken maar niet dat de Nederlander je dan helpt. Die denkt eerder: Wat moet die kerel van me?
Hoe anders is dat bij een bezoek aan een Russische kroeg. Dat begint afstandelijk en argwanend. Wie is die vreemde snuiter, valt er van de gezichten af te lezen. Zeker een spion. Toch eens vragen. Oh, best aardige kerel, die Nederlander. Wil je een glas wodka? Meer glazen volgen. Als blijkt dat je dan geen rooie cent hebt om naar huis te gaan of dat de laatste trein is vertrokken, dan kun je op de Rus rekenen. Kom maar bij mij slapen, luidt zijn reactie. „Ik slaap op de grond of de bank. Dan kun jij in mijn bed.” Een vriendschap voor het leven is geboren.
Waarschijnlijk hebben het vrouwelijk metropersoneel en de serveersters nooit geleerd om letterlijk klantvriendelijk te zijn. Het is een uitdaging om hen aan het lachen te krijgen. Dat lukt door gek te doen of door wat leuks te zeggen. En als de mondhoeken uiteindelijk omhoog krullen, levert dat een gelukkig en uniek moment op. Een lach van jullie is een prachtig cadeau. Mooier bestaat haast niet.
zomerserie Ergenissen
De buitenlandredactie brengt deze zomer een serie over ergenissen in het buitenland. Vandaag deel 2: Rusland.
