Het dossier lijkt gebaseerd op een slechte spionageroman. In totaal 41 spilfiguren van de Tunesische oppositie zouden, met behulp van Franse, Duitse, Spaanse, Britse, Italiaanse en vele andere buitenlandse diplomaten, maandenlang hebben samengezworen om het regime van president Kais Saied omver te werpen. Met WhatsAppverkeer als enig bewijs. De beschuldigingen zijn bij elkaar gesprokkeld via twee anonieme getuigen, in het dossier aangeduid met XX en XXX. Inlichtingendiensten kwamen er niet aan te pas.

Onder de verdachten bevinden zich hoofdzakelijk oud-politici uit verschillende perioden, die elkaar niet allemaal persoonlijk kennen. Acht van hen zitten sinds februari 2023 achter de tralies. Sommigen hebben een reis- en straatverbod. Andere aangeklaagden ontkwamen naar het buitenland. Geen van de in het dossier genoemde diplomaten is ooit als getuige opgeroepen.

Al eind april 2024 beëindigde justitie het onderzoek naar deze zaak, die in Tunesië bekendstaat als de complotzaak, en belandde het dossier bij de strafkamer van de rechtbank. Dat dit moment bijna samenviel met het aflopen van de maximumtermijn voor voorlopige hechtenis vonden de autoriteiten geen reden om de gevangenen vrij te laten of het proces te bespoedigen. In plaats daarvan verschoof de prioriteit naar het vervolgen van journalisten en advocaten die over de complotzaak berichtten vanwege „het verspreiden van valse berichten” en „het benadelen van derden via openbare telecommunicatienetwerken”.

Depressief

Intussen riepen bekende internationale mensenrechtenorganisaties, zoals Amnesty International en Human Rights Watch, maar ook de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties, de Tunesische regering op om de „willekeurig gearresteerde politici” vrij te laten, omdat de beschuldigingen „ongegrond” waren.

Factchecker Zyna Mejri, die halverwege vorig jaar naar Frankrijk vluchtte, werd er depressief van, zegt ze via Signal. „Zo veel flauwekul bij elkaar. Het kostte mij en mijn collega's van factcheckersgroep Falso meer dan een jaar om alle gegevens in het dossier te controleren. Het zit boordevol verkeerd gespelde namen. Feiten en data waarvan in Tunesië iedereen weet dat ze niet kloppen. Drie zogenaamde betrokkenen blijken niet-bestaande personen. Een onomwonden ontlastend rapport van een financiële toezichthouder is nu ineens wél belastend. En enkele verdachten en betrokkenen zouden in het gebouw van de Tunesische ambassade in Brussel tegen de Tunesische staat hebben samengespannen. Hoe logisch is dat?”

Oud-minister en voormalig kiesraadvoorzitter Kamel Jendoubi is ”Verdachte 29”. Hij zou zich hebben beziggehouden met onder meer de rekrutering en training van opstandelingen, informatieverstrekking, uitbreiding van het terreurnetwerk, en het bijdragen aan de uitvoering van terreur.

Besmeurd

„Een behoorlijke waslijst en goed voor ten minste de doodstraf”, zegt Jendoubi zelf met ironie door de telefoon. „Je zou verwachten dat de autoriteiten in een handomdraai adresgegevens van publieke figuren kunnen opsporen, maar een behoorlijke dagvaarding is nooit op mijn deurmat gevallen. Pas in maart of april 2023 las ik in de Tunesische media dat ik verdachte in de complotzaak ben.”

„Ik belde een advocaat, maar dat mocht zogenaamd niet omdat ik gevlucht zou zijn. Terwijl ik al heel lang geleden, tijdens het dictatorschap van Ben Ali, ben vertrokken en na de revolutie van 2011 terugkeerde om bij te dragen aan de opbouw van de democratie. Mijn familie bleef in Frankrijk achter, dus vloog ik vaak heen en weer. Het doet pijn om verbannen te zijn. Mijn naam is besmeurd zonder dat ik mij kan verdedigen.”

Toch kan Kamel Jendoubi de beschuldigingen wel plaatsen. „De complotzaak is een grote afrekening met de democratie. President Saied wil zijn dictatuur bestendigen en de hele oppositie voor eens en altijd uitschakelen.” Half februari 2023 zijn de acht gevangenen eenmaal gehoord door een onderzoeksrechter. Die is daarna vermoedelijk in gewetensnood naar Qatar gevlucht en wordt inmiddels zelf van terrorisme beschuldigd.

„De onderzoeksrechter die het dossier heeft samengesteld, wordt nu zelf vervolgd op grond van dezelfde aanklachten die hij voor ons verzon”, zegt verdachte en oud-politicus Ridha Belhaj in een brief die de advocaten enkele dagen voor het proces voorlazen tijdens de persconferentie. Oppositieleider Jaouhar Ben Mbarek schreef dat de Tunesische justitie meer dan wie ook overtuigd is van zijn onschuld.

Afgaande op de veroordelingen in een recente andere politieke strafzaak kunnen de straffen oplopen tot 54 jaar gevangenisstraf.

Toeschouwers

De eerste zitting op 4 maart, en alle andere zittingen daarna, zullen „wegens dreigend gevaar”, op afstand plaatsvinden tot de procedure volledig is afgerond – zonder aanwezigheid van de gevangenen en publiek. Zelfs advocaten weten niet hoe de verdachten nu worden verhoord. Volgens juristen maken de autoriteiten gebruik van een ongeldige, nooit door het parlement goedgekeurde covid-19-noodmaatregel, die alleen met toestemming van alle betrokkenen, inclusief de beklaagden, mocht worden toegepast.

Kortom, vatte het advocatencomité in een verklaring samen: „Het door de autoriteiten waargenomen reële gevaar van een openbare rechtszitting heeft niets te maken met de aanwezigheid van verdachten, maar met de aanwezigheid van toeschouwers en media. Omdat dan helder zou worden dat deze beschuldigingen tegen politieke tegenstanders die slechts gebruikmaakten van hun vrijheid van meningsuiting en vergadering, puur het gevolg zijn van een politieke beslissing.” Hoelang de rechtszaak gaat duren is niet bekend.