Euthanasie is weer volop in het nieuws. Dat heeft alles te maken met nieuwe, baanbrekende initiatieven van de laatste jaren; bedoeld om de grenzen van de euthanasiepraktijk verder te verruimen.

Bekend is het burgerinitiatief Uit Vrije Wil; bedoeld om hulp bij zelfdoding te legaliseren. Dit initiatief werd gelanceerd in februari 2010. Hoewel de drijvende krachten achter Uit Vrije Wil er wel in slaagden hun voorstel op de vergaderagenda van de Tweede Kamer te krijgen, leidde het burgerinitiatief niet tot wets­verruiming. Toestaan dat familieleden uit compassie een dierbare helpen te overlijden; dat ging het kabinet-Rutte II van VVD en PvdA te ver. De vrees voor het ontstaan van een oncontroleerbare en bijna niet te toetsen levens­eindepraktijk speelde daarbij een belangrijke rol.

De massale steun voor het burgerinitiatief bracht echter wel aan het licht dat de wens om de euthanasiepraktijk te verruimen breed wordt gedeeld. Het wachten was dan ook op vergelijkbare initiatieven die wel vielen te realiseren binnen de bestaande wet- en regelgeving en in de praktijk hetzelfde effect zouden sorteren. Dergelijke acties lieten na februari 2010 ook niet lang op zich wachten. Artsenorganisatie KNMG hield de richtlijnen waar artsen zich bij het beoordelen van euthanasieverzoeken aan moeten houden nog eens tegen het licht. De Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde hielp de stichting Levenseindekliniek in de benen; een stichting voor artsen en verpleegkundigen waar patiënten van wie het euthanasieverzoek aanvankelijk was afgewezen konden aankloppen om hun verzoek opnieuw te laten beoordelen. Het werk van de KNMG resulteerde in een herziene richtlijn, die door toenmalig directeur Seldenrijk van de Nederlandse Patiënten Vereniging in deze krant werd omschreven als „een knieval voor Uit Vrije Wil.” Seldenrijk analyseerde terecht dat de kring van patiënten die zich volgens de KNMG op de euthanasiewet mocht beroepen zozeer werd uitgebreid dat het initiatief van Uit Vrije Wil feitelijk overbodig werd. De euthanasiewet, zo stelde de richtlijn, was mede ontworpen voor patiënten die leden aan een stapeling van ouderdomsklachten: aftakeling, ontluistering of bedlegerigheid. De richtlijn werd, ondanks protest van christelijke artsen, door de KNMG in 2011 aanvaard.

De jaarverslagen van de toetsingscommissies voor euthanasie laten zien dat een toenemend aantal patiënten met een dergelijk ziektebeeld sinds het van kracht worden van de herziene richtlijn met succes een beroep doet op de wet: hun verzoek wordt gehonoreerd. Daaruit valt af te leiden dat het gros van de artsen met de kern van de richtlijn kan instemmen en een stapeling van ouderdomsklachten gaandeweg is gaan zien als grond voor euthanasie.

De Levenseindekliniek wierp zich sinds de start op 1 maart 2012 vooral op als intermediair. Dat wil zeggen dat de aan de stichting verbonden artsen afgewezen euthanasieverzoeken van patiënten in eerste instantie weer terugleggen bij de arts die aanvankelijk weigerde. Uit de cijfers van de kliniek blijkt die werkwijze nog altijd doeltreffend te zijn. Ruim een derde deel van de euthanasieverzoeken die via de Levenseindekliniek worden ingewilligd, wordt alsnog uitgevoerd door de ‘weigerarts’. Dit suggereert een behoorlijke mate van bereidheid onder artsen om hun eerste oordeel te herzien.

Het is dan ook niet overdreven om de zorg te uiten dat de verhalen waarmee de afzwaaiende artsen dinsdag naar buiten traden de euthanasiepraktijk de komende jaren niet wezenlijk zullen veranderen. Daarvoor wordt de nieuwe koers, die tot uiting kwam in de nieuwe KNMG-richtlijn én in de komst van de Levenseindekliniek, helaas al te lang en te stilzwijgend door te veel artsen gesteund.