Het hart van Gortel, een gehucht in het ingewand van de Veluwe, wordt gevormd door de schoolkerk. Die dankt haar bestaan aan P. van der Kam, ooit werkzaam voor een zelfstandige evangelisatie in het toen vrijzinnige Emst. De evangelist uit de kring van het Reveil zette zich ervoor in dat de banier van koning Jezus ook in Gortel zou worden ontrold.

Op een lapje grond van winkelier J. W. Dijkkamp verrees in 1890 een kapel waarin meteen ook een schooltje werd onderbracht. Alles met het oog op de „vorming van hart en leven van de heidebewoners dezer streken.” Sympathisanten in het hele land hielden het geheel in de benen. De eerste evangelist, de doops­gezinde Hielke Sijsling, was tevens collectant.

Aanvankelijk baseerde de evangelisatie zich, in lijn met het Reveil, uitsluitend op de Heilige Schrift. Dat veranderde al snel, ontdekte de huidige schooldirecteur Frans Jan Roos, tevens lid van de evangelisatiecommissie. Zowel de gewijzigde statuten als de notulen tonen een verschuiving in gereformeerde richting. „Eerst werd er aan het begin van de vergaderingen nog weleens een gezang gezongen. Later is dat steevast een psalm.”

In 1893 sloot Gortel zich aan bij de in dat jaar opgerichte Bond voor Evangelisaties in en ten bate van de Nederlandse Hervormde Kerk. Dat bleek geen gelukkige keus. Het hervormde keurslijf was de eigenzinnige heidebewoners te strak. In de jaren twintig van de volgende eeuw kozen ze weer voor onafhankelijkheid.

Dubbelfunctie

Inmiddels was er aan de overkant van de weg een groter gebouwtje neergezet. Op 1 maart 1928 werd daar de orthodox-hervormde godsdienstonderwijzer M. Kommers ingewijd als schoolhoofd annex evangelist. Hij bleef veertig jaar en zette door zijn onderwijs, prediking en pastoraat een stempel op de gemeenschap. Met het vertrek van Kommers kwam er een einde aan de dubbelfunctie van schoolhoofd en evangelist. „Dat is maar goed ook”, lacht Roos. „Ik zou de evangelisatie er niet bij kunnen hebben.”

Vanaf 1968 verzorgen gastpredikanten de prediking in Gortel. De lokale agrariër Teun van Essen, jarenlang boegbeeld van Het Mosterdzaadje, zette de lijn van Kommers voort. „Hij trok het regelen van de preekbeurten naar zich toe en nodigde uitsluitend Gereformeerde Bondspredikanten uit.” Sinds 2011 is het interkerkelijke bestuur verantwoordelijk voor de school. Een commissie van drie personen onder voorzitterschap van Gert van den Hoek, schoonzoon van de inmiddels overleden Van Essen, behartigt de belangen van de evangelisatie. Zonder zich te bekommeren om kerkmuren. „Het gaat ons nog steeds om de uitbreiding van het Koninkrijk van God in Gortel en omgeving. Het enige verschil is dat de heidebewoners hebben plaatsgemaakt voor campinggasten.” Weduwe Van Essen nodigt de predikanten uit. „We zijn zeer tevreden over haar keuze en het bespaart ons veel getelefoneer.”

Onafhankelijk

Sinds de kerkscheuring in 2004 is de evangelisatie van Gortel weer volledig autonoom. Het merendeel van de pakweg dertig verenigingsleden komt nooit naar de diensten, maar betaalt trouw de contributie van 5 euro per jaar. De bezoekers, bestuursleden en commissieleden behoren tot gemeenten in de omtrek. Van den Hoek is formeel lid van de hervormde Sionskerk in Epe, maar kerkt in Gortel en de gereformeerde gemeente van Terwolde. Roos is lid van de gereformeerde gemeente te Apeldoorn. Met medeweten van de kerkenraad kerkt hij eens per zondag in Gortel.

Hoewel de vaste kern van de evangelisatie slechts enkele gezinnen omvat, kan het aantal bezoekers bij een populaire predikant tot boven de honderd stijgen. Ook conflicten binnen gemeenten in de omgeving beïnvloeden de aanloop. „Als er ergens gedoe is, wordt het hier druk.” De predikanten die voorgaan behoren bijna vrijwel allemaal tot de Protestantse Kerk, een minderheid tot de Hersteld Hervormde Kerk. De commissie streeft ernaar ook missionair bewogen predikanten uit de Gereformeerde Gemeenten en de Christelijke Gereformeerde Kerken op de kansel te krijgen. „Als vereniging hebben we niet met kerkelijke structuren te maken”, zegt Van den Hoek. „Veel hervormde theologiestudenten zonder preekbevoegdheid hebben hier hun eerste preek gehouden.” Keerzijde van de onafhankelijkheid is het gebrek aan onderlinge band. „De mensen komen uitsluitend voor de boodschap.” Om het contact te bevorderen, begon Roos met zangavonden. „De laatste keer waren we met z’n zestigen. Ik zou het mooi vinden als weer een hechte gemeenschap ontstaat.”

Het doet beide commissieleden goed dat er na een periode van leegloop na 2004 weer sprake is van groei. „Formeel kerkelijk gezien heeft Gortel natuurlijk niets om het lijf, maar we geloven dat God dit mosterdzaadje hier heeft geplant. De predikanten die voorgaan ervaren dat net zo. Er is afname. We kennen mensen die onder de prediking in deze evangelisatie de Heere hebben leren kennen. Wie zijn wij dan om de deur te sluiten?”

Volgende week: het hervormd-gereformeerd comité te Doorn.

>>rd.nl/indemarge

serie 
In de marge

Vrije gemeenten, evangelisaties en comités. Vandaag deel 5: evangelisatie Het Mosterdzaadje in Gortel (Gelderland).

Het Mosterdzaadje 
te Gortel

Op 15 december 1889 werd vereniging Het Mosterdzaadje opgericht. De statuten melden als doelstelling het laten klinken van het Evangelie, het bieden van christelijk onderwijs en het aankweken van liefde, achting en eendrachtige samenwerking onder de leden. Tal van jaren was de school­directeur tevens evangelist. In 1972 verrees er achter de kapel uit 1905 een nieuw schooltje. Het oude schoolkerkje doet nu uitsluitend dienst voor de verkondiging. Op alle zondagen en christelijke feestdagen wordt er één keer dienst gehouden, ’s morgens om halftien of ’s middags om halfdrie.