Ongeloof wint terrein in VS
De Amerikaanse psycholoog en publicist Neil Barber weet het zeker. In 2038 hebben de ongelovigen het gewonnen van de gelovigen. Waar hij die wijsheid vandaan haalt? Gewoon door de trend van de achterliggende jaren te bekijken en die door te trekken naar de toekomst. „Per jaar groeit het aantal seculieren met 1 procent.” Het enige probleem is dat er bij veruit de meeste Amerikanen nog steeds een diepgeworteld wantrouwen zit tegenover mensen die zich ongelovig, of sterker: atheïst noemen.
Hoewel inmiddels 13 miljoen Amerikanen zich expliciet atheïst noemen, is er momenteel niemand van de 535 leden van het Congres die voor zijn ongeloof wil uitkomen. „Electoraal is dat niet verstandig”, zegt Herb Silverman, voorzitter van de atheïstische lobbyorganisatie Secular Coalition of America. „Maar ze zijn er wel, afgevaardigden die niet geloven in een God of in een hogere macht. Ik weet het van 27 Congresleden. Angst om kiezers te verliezen, weerhoudt hen om voor hun diepste overtuiging uit te komen.” Alleen de Democratische afgevaardigde uit Californië Pete Stark, die tot begin dit jaar lid was van het Congres, verklaarde openlijk dat hij nergens aan deed.
Van alle denominaties worden in Amerika ongelovigen het minst vertrouwd, stelt Will M. Gervais, socioloog aan de universiteit van Brits-Columbia in Canada. „Voor Amerikanen is het onvoorstelbaar dat mensen die zich niet gebonden weten aan de normen van een hogere macht, betrouwbaar kunnen zijn.” Deze stelling wordt ondersteund door het feit dat zelfs in de meest seculiere staten van Amerika, met name die aan de oost- en westkust, ongelovigen nauwelijks hoge functies in het bestuursapparaat weten te bezetten. „Dat wantrouwen treft niet alleen de uitsproken atheïsten, maar ook de veel grotere groep godsdienstige zwervers of geheel onverschilligen die nog niet geheel uitsluiten dat er een hogere macht is, maar zich daar niet op willen verlaten en zich er ook niet druk om maken. Wil je in Amerika hogerop komen, dan moet je laten zien dat je het geloof relevant vindt.”
Gervais verwacht dat het nog wel een generatie zal duren voordat er echt een omslag zal komen. „Weliswaar neemt het kerkbezoek af, maar de gemiddelde Amerikaan is nog steeds een godsdienstig mens. Er wordt wel gezegd dat het geloof niet diep zit, maar dat gaat over de inhoud van het geloof. Die is inderdaad tamelijk oppervlakkig. Maar de overtuiging dat een ordentelijk en betrouwbaar burger religieus moet zijn, zit wel heel diep.”
Er is volgens de Canadese socioloog ook onder de meeste Amerikanen een zekere angst voor de opmars van het ongeloof in hun land. En die is niet helemaal uit de lucht gegrepen. Uit een rapport van het gezaghebbende Pew Research Center blijkt dat het aantal ongelovigen in de VS de laatste vijf jaar is gestegen van 15 naar 20 procent. Zij worden in het spraakgebruik de ”nones” genoemd. Ongeveer een kwart van hen is overtuigd atheïst, de rest wil het bestaan van een god noch bevestigen, noch ontkennen. Ongeveer een derde van deze ”nones” noemt zich „spiritueel zoeker.”
Het meest opmerkelijke aan deze cijfers is dat met name onder de groep onder de dertig jaar het aantal ongodsdienstigen sneller toeneemt dan bij de ouderen. Een op de drie jongeren rekent zich tot de ”nones”. Ook zij zijn niet direct godloochenaar, maar met een kerk hebben ze helemaal niets. Kerken houden zich volgens hen te veel bezig met macht, geld en politiek. In een ingezonden artikel in The Huffington Post verwoordde een Amerikaanse jong-volwassene dit onlangs als volgt: „Er bestaat misschien wel zoiets als een god, maar zijn officiële vertegenwoordigers op aarde zijn prutsers met besmeurde handen en lege hoofden.” Dit hoge aantal ”nones” onder de jongeren wijst erop dat het percentage ongelovigen de komende jaren verder zal toenemen.
Voor Barry Kosmin, directeur van het instituut voor de studie van ”secularism in society and culture” van het Trinity College in Hartford (Connecticut), is deze trend niet verbazingwekkend. „Amerika wordt op termijn een geseculariseerd land.” Als voorbeeld noemt hij het karakter van de zondag, dat in de VS inmiddels grondig is veranderd. Nog niet zo lang geleden waren in veel steden de meeste winkels gesloten en sportactiviteiten taboe. Nu is Super Bowl Sunday, de dag waarop de finale van het Amerikaanse voetbal wordt gespeeld, een nationale feestdag. „Zelfs megakerken in het strenggodsdienstige diepe zuiden passen dan hun aanvangstijden aan, zodat hun leden de wedstrijden kunnen volgen. Dat was twintig jaar geleden ondenkbaar.”
Andere voorbeelden die Kosmin noemt, zijn de stijgende echtscheidingscijfers, de acceptatie van het homohuwelijk en het groeiende aantal bewust ongehuwde ouders. „Uit alles blijkt dat de kerk en het geloof in het algemeen op hun retour zijn. De kerk verliest de greep op de samenleving. Ook de snelle daling van het kerkbezoek is daar een symptoom van.” De huidige religiositeit van de Amerikanen is volgens Kosmin een laagje vernis dat spoedig zal verdwijnen.
De grootste verliezers zijn de protestantse kerken. Het percentage volgelingen van de Reformatie daalde de achterliggende vijf jaar met 5 procent, precies het percentage waarmee het aantal ”nones” toenam. Rooms-katholieken, mormonen en oosters-orthodoxen zagen hun aanhang nauwelijks slinken.
Als het gaat om een verklaring voor deze neerwaartse spiraal bij de protestantse kerken wijzen Kosmin en Gervais beiden op het verzet dat de Religious Right met zijn optreden in de politiek heeft opgeroepen. Deze beweging wordt vooral gestempeld door evangelicals. „Met name tijdens de regering van president Bush hadden zij belangrijke politieke invloed. Hun verzet tegen abortus en tegen het homohuwelijk zorgde ervoor dat de Religious Right het imago kreeg van „veroordelend, homofoob en conservatief.” Dat lijkt nu terug te slaan op de protestantse kerken. „Jongeren vereenzelvigen de Religious Right met orthodox protestantisme. Met hun afkeer van Bush keren deze jongeren zich ook af van de protestantse kerken”, zegt Kosmin.
Daarnaast wijst Gervais erop dat steeds meer Amerikaanse jongeren huwelijk en gezinsvorming uitstellen. „Als mensen een gezin gaan stichten, zie je nogal eens dat ze kerkelijk onderdak zoeken. Wanneer ze echter die stap op latere leeftijd zetten, neemt de kans af dat ze zich bij een kerk voegen. Het leven zonder kerk, geloof en God is dan te diep ingesleten”, meent Gervais.
Overigens zijn lang niet alle Amerikaanse ”nones” echt antigeloof of antikerk, stelt Kosmin. „De meerderheid van hen vindt nog altijd dat de kerk een samenbindende rol vervult in de samenleving. Alleen zijzelf voelen zich het prettigst om ongebonden te zijn.” Van het agressieve atheïsme moet het grootste deel van deze ”nones” dan ook niets hebben. „Mannen als Richard Dawkins en de in 2011 overleden Christopher Hitchens krijgen bij hen ook weinig waardering.” Veel ongelovige Amerikanen nemen het deze voormannen van het moderne atheïsme zelfs kwalijk dat ze welbewust proberen het geloof belachelijk te maken.
Tegelijk laat de atheïstische lobby in Amerika zich niet van haar stuk brengen. Door zijn vele acties en (proef)processen krijgt men de indruk dat het atheïsme echt een factor van betekenis is, en dat roept bij grote groepen Amerikanen angst op voor de opmars van het ongeloof. Zo verzet de atheïstische beweging zich bij voorbeeld tegen de wens ”God bless America”, die bij allerlei officiële gelegenheden wordt gebruikt. ”Bless America” is prima, maar ”God bless America” fout. Wie dan die ”blessing” moet geven, daar laat de atheïstische beweging zich niet over uit.
De meeste pogingen om Amerika te ‘reinigen’ van het christelijk erfgoed lopen tot nu toe stuk. Zo lukt het de atheïsten meestal niet om Bijbelteksten te verwijderen uit de openbare ruimte, zoals bij de ingang van gerechtsgebouwen. Evenmin slaagden ze erin om atheïstische raadsmannen in het leger dezelfde positie te geven als legerpredikanten en aalmoezeniers. Eind juli stemde het Huis van Afgevaardigden over een voorstel daartoe. Dat werd met ruime meerderheid verworpen.
Toch mag de macht van de lobby van godloochenaars niet onderschat worden. Met geld van enkele zakenlieden, van wie de ondernemer Todd Stiefel uit North Carolina de voornaamste is, kunnen zij actie op actie voeren. Jaarlijks steekt de 38-jarige Stiefel alleen al 3,5 miljoen dollar in de financiering van reusachtige billboards waarop reclame wordt gemaakt voor het atheïsme. Steve Rawkins, verbonden aan de New Life Church in Colorado Springs, noemt de toename van die borden een „muizenplaag.” „Je ziet ze overal verschijnen. Er lijkt geen kruid tegen te zijn gewassen. In sommige staten, met name in het Midden-Westen en het diepe zuiden, zijn deze borden taboe; in andere staten zie je ze op allerlei plaatsen naast drukke snelwegen verschijnen. En ze blijven daar staan, want atheïsten hebben geld.”
Rawkins ziet die ontwikkeling met lede ogen aan. „Christenen laten dit te vaak gebeuren.” Wel weet hij dat er in sommige plaatsen in Amerika christelijke zakenlieden zijn die ook Bijbelteksten op billboards laten plaatsen. Soms zelfs precies tegenover een reclamezuil met een atheïstische tekst. Als voorbeeld noemt hij William Kreider, eigenaar van een constructiebedrijf in Sioux Falls (South Dakota). Als antwoord op een oproep van atheïsten om zich bij hun organisatie aan te sluiten, liet hij precies naast die reclamezuil een billboard plaatsen met de tekst ”De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God”. Pogingen van de atheïstische lobby om deze Bijbeltekst te laten verwijderen, hebben tot nu toe niets opgeleverd. „Ik ben blij met deze actie van Kreider, en ik kan er ook nog wel de humor van inzien”, zegt Rawkins. „Als atheïsten proberen christenen belachelijk te maken, is het misschien wel het beste om hun dwaasheid te ridiculiseren.”
Dit is het eerste artikel in een tweeluik over de opkomst van het atheïsme in de VS. Dinsdag het slot.
