De belangrijkste reden dat de partijtop van GroenLinks af wilde van Sap is het voor de partij dramatische verkiezingsresultaat van 12 september. GroenLinks leek zelfs even te worden gedecimeerd van tien tot drie zetels. Dankzij de lijstverbinding met PvdA en SP werden het er nog vier.

Voor de goede orde en om de zaken meteen even in historisch perspectief te plaatsen: dat zijn er bijna evenveel als de zes van het GroenLinks in wording uit 1989. Maar in de politiek telt nu eenmaal de harde realiteit.

Dat alleen met het wegsturen van Sap de electorale problemen waarmee GroenLinks worstelt niet voorbij zijn staat vast. Het debacle waar de stembusstrijd voor Sap en GroenLinks op uitdraaide, begon zich al ver voor 12 september af te tekenen. De door GroenLinks-Kamerlid Dibi bedachte act met de stekkerdoos, waarmee GroenLinks Wilders wilde uitdagen de gedoogcoalitie van VVD, PVV en CDA op te blazen, wekte de indruk dat de fractie de algemene beschouwingen in het Tweede Kamergebouw even verwarde met een eindexamenfeestje in een middelbare school. Van het mislukte toneelstukje was Sap alleen de ongelukkige uitvoerster.

Afgelopen voorjaar zette de partij zichzelf te kijk met een potsierlijk lijsttrekkersreferendum. De organisatie daarvan wekte de indruk dat het voor niemand in de partij, ook niet voor de bedenkers, duidelijk was wat daarvan de bedoeling was. De negatieve reclame die de partij daarmee maakte, valt Sap niet aan te rekenen.

Dergelijke akkefietjes kunnen nog worden afgedaan als domme pech, maar andere voorvallen van kort voor de verkiezingen maakten overduidelijk dat het huis waaraan 
Sap leiding moest geven zwaar verdeeld was. GroenLinks-
Kamerlid Dibi, tegen wie Sap het in het lijsttrekkersreferendum moest opnemen, verweet haar dwang tijdens het fractieberaad over de Nederlandse deelname aan de militaire missie in Kunduz, hoewel anderen die aantijging weerspraken.

Het Kamerlid Van Gent, tot de verkiezingen vicefractievoorzitter, besloot eind juli in een interview te onthullen dat er al sinds de zomer van 2011 niet meer de juiste chemie bestond tussen haar, Sap en fractiesecretaris Dibi om nog wekelijks gezamenlijk te kunnen vergaderen. En, voegde ze eraan toe, op Saps eigen verzoek zat niet Sap, maar zijzelf de fractievergaderingen voor. „Dat gaf Jolande een vrijere rol.”

Na de verkiezingen kwamen de dolksteken opeens overal vandaan. Zo onthulde oud-partijadviseur Jan Willem Jurg in de Volkskrant dat Sap de huisstrateeg en de fractiecoach van GroenLinks pardoes had ontslagen, nota bene pal nadat beiden haar hadden geholpen het partijcongres te overtuigen van haar koers inzake de Kunduzmissie. „Ze deed het liever op haar eigen manier.” Sap werd alom neergezet als een dolende solist die ongeschikt was om de fractie aan te voeren en wegliep voor haar verantwoordelijkheid. „Inmiddels heeft ze niet één of twee messen, maar een hele bestekbak in haar rug”, was het veelzeggende commentaar van een politiek analist enkele weken terug.

Het beeld van een visieloze partijleidster is echter niet helemaal terecht. Sap zocht voor GroenLinks duidelijk naar het profiel van een sociale middenpartij; een die het snel op orde brengen van de overheidsfinanciën van het grootste belang vond en daarbij oog wilde houden voor de positie van kwetsbaren. Dat is zeker een duidelijk verschil met haar voorganger Halsema, die koos voor een vrijzinnige en progressieve koers met een sterk accent op tolerantie en burgerrechten. Haar strategie bezorgde GroenLinks echter nooit een in het oog springende verkiezingsoverwinning en leidde bovendien tot felle, interne kritiek van partijcoryfeeën, zoals Europarlementariër Joost Lagendijk en senator Leo Platvoet. Wel maakte die koers haar mateloos populair bij de jongeren in de partij en zette Halsema GroenLinks ermee op de kaart in villadorpen, zoals Wassenaar, Bloemendaal en Haren. Het belangrijkste verschil tussen Halsema en Sap lijkt echter te zijn dat Halsema van de partij wel rust en ruimte kreeg om aan een nieuw ‘GroenLinksverhaal’ te werken en Sap niet.

Dat het na alle onthullingen over interne fractieruzies niet veel meer zou worden met de GroenLinksverkiezingscampagne stond in de aanloop naar de laatste Tweede Kamerverkiezingen al wel vast. Een vuurwerkverbod op oudejaarsavond, een verplichting voor horecaondernemers om gratis kraanwater te schenken en een hogere belasting op kolencentrales; met die thema’s haalde GroenLinks het nieuws.

Wat er voorafgaand aan 12 september misging, is niet alleen te veel om op te noemen; het is in de eerste plaats veel te veel om slechts één persoon, in dit geval de lijsttrekker, aan te rekenen. Om GroenLinks er weer bovenop te helpen, is kortom een schoonmaakoperatie nodig die meer behelst dan het slachtofferen van een kopstuk dat door toedoen van anderen functioneerde als aangeschoten wild.

Abrupt eind van een politiek talent

GroenLinks is vrijdag partijleider Jolanda Sap kwijtgeraakt. Blik op een politiek talent.

Johanna Catharina Maria Sap (1963) was sinds december 2010 fractievoorzitter en politiek leider van GL. Ze was sinds september 2008 Tweede Kamerlid.

Sap studeerde economische wetenschappen aan de KU Brabant in Tilburg. Ze heeft vervolgens onderzoek gedaan naar beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen en ze is wetenschappelijk medewerkster geweest bij de Emancipatieraad. Sinds 1993 is Sap lid van GroenLinks.

Sap maakte een vliegende start bij haar binnenkomst in de Kamer in 2008. Ze kreeg de zware portefeuilles financiën en zorg en dat ging haar goed af. Ze werd in 2009 door de pers gekozen als politiek talent van het jaar.

Sap nam eind 2010 het leiderschap van GroenLinks over van de populaire Halsema. Ze kreeg te maken met veel interne discussie over de politietrainingsmissie in Afghanistan. De verkiezingen verliepen voor Sap uiteindelijk desastreus.