Tot in de jaren zestig van de vorige eeuw lagen de verhoudingen tussen de politieke partijen min of meer vast. Maar nadat de secularisatie haar intrede deed in de samen­leving, voelden mensen zich steeds minder gebonden aan de politieke partij die bij hun zuil hoorde. Daardoor ontstonden er grote verschuivingen bij verkiezingen.

Het kiezersvolk raakte op drift in 1994, toen het CDA twintig zetels verloor. Na de komst van Fortuyn in 2001 zette dat proces versterkt door. Tijdens de laatste verkiezingen voor de Tweede Kamer, in juni 2010, stemden ruim 2 miljoen mensen anders dan bij de verkiezingen daarvoor. Dat betekende een verschuiving van 34 zetels.

Op hervormd-gereformeerde, evangelische en orthodox-roomse kiezers heeft de ontzuiling minder vat. Over het algemeen willen zij wil hun stem uitbrengen op een christelijke partij, maar welke? De christelijke partijen, CDA, ChristenUnie en SGP, spelen daarop in door bepaalde personen wel of niet op hun kandidatenlijst te plaatsen. Elk van de drie heeft daarbij een eigen aanpak.

CDA

Het CDA heeft van de drie groepen behoudende christenen een herkenbare persoon op een verkiesbare plaats gezet. Op nummer drie staat De Rouwe. Hij is evangelisch en zit sinds 2007 in de Tweede Kamer. De geboren Fries vervult regelmatig een bemiddelende rol binnen de fractie. Dat is beloond met een derde plaats, direct achter lijsttrekker Buma en de nieuwe nummer twee: Keijzer. Vanouds stemmen veel evangelischen niet, en als ze wel stemmen, gaan ze nogal eens met niet-christelijke partijen in zee. Mogelijk dat de kandidatuur van De Rouwe hen op andere gedachten brengt.

Op plaats acht van de CDA-lijst staat gereformeerdebonder Geurts uit Voorthuizen. In het dagelijks leven is hij varkenshouder en secretaris van de bond van varkenshouders NVV, ooit opgericht door oud-LPF-Kamerlid Van den Brink. Geurts stond bij de vorige verkiezingen voor de Tweede Kamer op plaats veertig.

De CDA-achterban heeft blijkbaar vertrouwen in de Veluwenaar. De partijleiding had hem plaats negen van de kandidatenlijst toegedicht, maar de leden zetten hem een plaats hoger. Hij kreeg vooral veel steun vanuit Gelderland, Overijssel, Brabant en Limburg.

Het CDA heeft dit keer meer dan bij andere verkiezingen oog voor de orthodox-rooms-katholieke kiezer. Op nummer dertien staat bijvoorbeeld fractievoorzitter Van Helvert van het CDA in Limburg. Hij komt uit een ouderwets rooms-katholiek gezin: „Ik weet waar ik sta”, zei hij onlangs in het Nederlands Dagblad. Zo is het CDA volgens hem „natuurlijk tegen abortus en euthanasie.” Maar er is volgens hem wel een verschil tussen de verantwoordelijkheid van een politieke partij en die van een prolifeactiegroep.

Van Helvert is een trouw bezoeker van de mis. Een van zijn laatste Twitter­berichten onderstreept dat: „De mis voor de opening van het zuidlimburgse schuttersfeest #zlf in Buchten begint nu. Ik kan ff niet opnemen;-).”

ChristenUnie

Ook de ChristenUnie heeft bij de samenstelling van de kandidatenlijst aan alle drie de groepen gedacht. De evangelischen hebben bij de eerste tien kandidaten in ieder geval vier ver­tegenwoordigers: Voordewind, die sinds 2006 in de Kamer zit, staat op nummer twee. Verder staan Eppo Bruins (5), Herman Wegter (7) en Ixora Balootje (9) op de lijst. Laatstgenoemde zou vooral ook allochtone evangelische kiezers moeten trekken; zij behoort zelf tot die groep. Herman Wegter is EO-presentator. Overigens kreeg Bruins zijn hoge plek waarschijnlijk niet alleen vanwege zijn kennis en het feit dat hij baptist is, maar vooral omdat hij tot voor kort lid van het CDA was.

CU-Kamerlid Wiegman-van Meppelen Scheppink, die zich rekent tot de Gereformeerde Bond binnen de Protestantse Kerk in Nederland, keert niet terug. Voor haar in de plaats komt de directeur van het weten­schappelijk instituut, Segers. Hij staat op nummer vier. Segers werd in 2000 vanuit de Marekerkgemeente in Leiden uitgezonden naar Caïro, waar hij tot 2007 namens de Gereformeerde Zendingsbond werkzaam was. Tegenwoordig woont Segers in Hoogland en is hij lid van de Kruispuntgemeente in de Amerfoortse wijk Vathorst: een samenwerkingsverband tussen de Protestantse Kerk in Nederland, de Christelijke Gereformeerde Kerk en de Nederlands Gereformeerde Kerk.

Verder probeert de ChristenUnie een nieuw segment aan te boren, namelijk kiezers die tot de Gereformeerde Gemeenten behoren. Op nummer 40 van de lijst staat Arne Schaddelee. Hij is lid van de gereformeerde gemeente te Houten en in het dagelijks leven voorlichter bij de Reformatorisch Maatschappelijke Unie. Sinds vorig jaar is hij lid van Provinciale Staten. Als de nummer vijf van de ChristenUnielijst, Dik-Faber, in de Kamer komt, volgt Schaddelee haar op als fractievoorzitter in de Staten.

Ook aan rooms-katholieke kiezers wil de ChristenUnie onderdak bieden. Arnout van Kempen is diaken in het bisdom Den Bosch en staat op plaats vijftien. Op nummer 27 staat Remco van Mulligen, buiten­gewoon raadslid in Amersfoort. Hij heeft bijna een proefschrift gereed over de manier waarop het orthodoxe reformatorisch en het evangelisch christendom zich in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw organiseerden.

De derde rooms-katholieke kandidaat is Joosten-Leijen­dekker uit Enschede. Zij is werkzaam bij Werkgevers Zorg en Welzijn Oost-Nederland (WGV) en lid van de werkgroep rooms-katholieken in het CDA.

SGP

Bij de SGP lijkt het allemaal veel overzichtelijker. Toch is dat schijn. De partij is de representant van de bevindelijk gereformeerden, maar omdat de kerkelijke verdeeldheid groot is binnen deze groep, moet ook het SGP-hoofdbestuur daar rekening mee houden. Zorgvuldig worden kandidaten gezocht die hun wortels hebben in de verschillende kerkgenootschappen. Overigens is dat geen worsteling van de laatste decennia, maar sinds het ontstaan van de partij in 1918.

De hervormd-gereformeerden voelen zich binnen de SGP vaak tekortgedaan. Het is de grootste groep kiezers waaruit de partij nog winst zou kunnen behalen. Gereformeerdebonders stemden en stemmen ook op de Christen­Unie en het CDA.

De eerste gereformeerde­bonder op de SGP-lijst is de nummer vier, Stoop, in het dagelijks leven burgemeester van Dirksland.

Het verweer van het SGP-hoofdbestuur is altijd geweest dat het moeilijk is om bekende hervormd-gereformeerden bij de partij te betrekken. Evangelischen en rooms-katholieken op de kandidatenlijst van de partij zijn ondenkbaar. De remonstrantse inslag van de evangelischen is de staatkundig gereformeerden een doorn in het oog. Maar dat neemt niet weg dat er behoudende evangelischen zijn die hun stem op de partij uitbrengen.

Rooms-katholieken zullen ook geen plek krijgen op de SGP-lijst zolang ze lid blijven van hun kerk. Maar behoudend rooms-katholieke kiezers staan wel aan de deur te kloppen. Enkele maanden geleden hebben verschillende rooms-katholieken in deze krant de SGP opgeroepen om kiezers duidelijk te maken hoe ze artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis interpreteert, waarin wordt gesproken over het weren en uitroeien van de valse godsdienst. De partij is al enkele jaren bezig met het opstellen van een stuk waarin antwoord wordt ge­geven op de vraag hoe de partij in de 21e eeuw aan moet kijken tegen artikel 36. Ook de jongeren van de partij vragen daar al langer om. Maar blijkbaar wil dat procesnog niet vlotten. Dus blijven de roomsen aankloppen. Of de aanhouder wint? Dat moet worden afgewacht.

Jaco Geurts, lid van de hervormde gemeente in Voorthuizen (Gereformeerde Bond), staat op nummer acht van de CDA-kandidaten­lijst.

Bent u mede geselecteerd vanwege uw hervormd-gereformeerde achtergrond?

„Dat weet ik niet. Je hebt in het CDA vanouds verschillende stromingen. Altijd is er een herkenbare hervormd-gereformeerde kandidaat binnen de fractie geweest. Vroeger waren dat Van Leijenhorst, Mostert en Bilder. Ieder deed het op zijn eigen manier, maar ik zit wel op hun lijn, ja.”

Wat vindt u van de CDA-koers op dit moment?

„Onder leiding van Van Haersma Buma vaart de partij een goede koers. Gezin en werk staan centraal. Ook gaat het weer meer over waarden en normen. Niet dat dat verdwenen was, maar je hoorde er minder over.”

Gaat u hervormd-gereformeerde kiezers weghalen van ChristenUnie en SGP?

„Ik zit al enige tijd in de gemeenteraad van Barneveld en ik merk dat geloofsgenoten mij aanspreken. Plaatselijk stemmen ze dan wel ChristenUnie of SGP, maar landelijk CDA.”

Arne Schaddelee, lid van de gereformeerde gemeente te Houten, staat op nummer veertig van de ChristenUniekandidatenlijst.

Waarom kiest u als lid van de Gereformeerde Gemeenten voor de Christen­Unie?

„Ik vind al heel lang dat er een eind moet komen aan de verdeeldheid binnen de christelijke politiek. Daarom was ik lid van het CDA en de SGP. Toen RPF en GPV samengingen in de ChristenUnie in 2000 heb ik de overstap gemaakt. Het is ook de keus van mijn hart geworden. De ChristenUnie heeft toch net meer oog voor de zwakken in de samenleving. Ook is haar politieke agenda breder dan de ethiek. Economie is ook niet waardevrij.”

Maar hoe kan dat, samen met remonstranten en rooms-katholieken op één lijst?

„Ik ben blij dat ik niet elke zondag met hen in de kerk zit. Maar een politieke partij is geen kerk. Je kunt prima met evangelischen en katholieken samenwerken bij het tegengaan van koopzondagen, de verdediging van de vrijheid van onderwijs en ontwikkelingssamenwerking.”

Bent u een trendsetter in uw kerkgenootschap?

„Ik ben niet de enige. Ook in Zeeland zijn leden van de Gereformeerde Gemeenten actief in gemeenteraden, en in de jongerenorganisatie PerspectieF zie ik eveneens leden van mijn kerkgenootschap. Het vanzelfsprekende dat mensen van de Gereformeerde Gemeenten SGP stemden, dat is er denk ik wel een beetje af.”

Pieter Wiltjer, consultant en lid van de evangelische gemeente De Deur te Ede, stemt SGP.

Waarom geeft u uw stem aan de SGP?

„De partij heeft goede principiële standpunten en schaamt zich niet voor haar overtuiging. Verder spreken de Kamerleden zonder opsmuk en sober. En de partij laat zich onder druk van mogelijke macht niet verleiden tot afzwakking van standpunten. De partij is wel wat strak op sommige punten, zoals de positie van de vrouw, zondagsheiliging en sport. Maar je kunt het nooit krijgen zoals je het hebben wilt.”

Waarom stemt u niet op het CDA?

„Ik het verleden heb ik wel eens CDA gestemd, maar persoonlijk vind ik dat de C van het CDA niet veel meer voorstelt.”

De meeste evangelischen zitten bij de ChristenUnie.

„Ik voel met niet zo thuis bij linksige politiek. De partijleiding van de ChristenUnie heeft naar mijn mening teveel water in de wijn gedaan om in aanmerking te komen voor het dragen van regeringsverantwoordelijkheid.”

Zouden evangelischen op de SGP-lijst moeten?

„Wat mij betreft zou het moeten kunnen. Er zijn meer overeenkomsten dan verschillen als het gaat om de praktische politiek.”